Ma’ruza №5 Mexatronikada tormozlarning va yo`naltiruvchilarning qo`llanishi

2. Mexanik tormozli qurilmalar
Mexanik tormozli qurilmlarda qarshilik kuchi ishchi elementlarni deformatsiyalar natijasida (prujinali, rezinali qurilmalar) yoki ishqalanish natijasida (friktsion qurilmalar) hosil qilinadi.

Elastik elementlar tarzida asosan, tsilindrik prujinalar ishlatiladi. Bundan tashqari rezinali va rezina-metall elastik elementlar ishlatiladi.

Friktsion tormozlarda asosiy ishchi elementlar – aylanma yoki ilgarilanma harakat qiluvchi ishqalanish juftlaridir.

Oddiy tormozli qurilma funktsional zveno va ular harakat o`qlariga parallel tayanchlar orasida o`rnatilgan bir yoki bir nechta tsilindrik prujinalardan tuzilgan bo`ladi yoki alohida konstruktiv uzel shaklida shakllantirilgan bo`ladi.

Prujinaning qarshilik kuchi quyidagicha aniqlanadi:

(13.1)

bu yerda x — prujinaning to`liq deformatsiyasi; x<sub>0</sub> — prujinani boshlang’ich qisish deformatsiyasi; x<sub>d</sub> — prujinaning qo`shimcha deformatsiyasi; F₀ — prujinaning boshlang’ich qarshilik kuchi; F_d — prujinaning qo`shimcha qarshilik kuchi; s — qattiqlik (jestkost’), (N/mm) tsilindrik o`ramli prujina uchun:

G — prujina materiali uchun 2-tur elastiklik moduli (po`lat prujinalar uchun G=(7,85…8) ⋅ 10<sup>4</sup> MPa); d — prujina simi diametri, mm; D — prujina o`rami o`rtacha diametri, mm; n — prujinaning ishchi o`ramlar soni.
Mexatronik harakatchan zvenoni to`xtatish harakatchan zveno kinetik energiyasi va prujinaning elastik deformatsiyasi potentsial energiyasi bir-biriga teng bo`lganda sodir bo`ladi.