Ma’ruza №32 Metallurgik pechlar qurilishida qo‘llaniladigan o‘tga chidamli materiallar. Pechning gazoxod sistemalari, uning havo kislorod va suv bilan ta’minlanishi Tayanch iboralar

 
Pechlarning o‘tga chidamli g‘ishtlardan teriladigan elementlari 
Pechlarning teriladigan elementlari yoki futerovkasi metallurgik pechlarning eng asosiy 
qismi bo‘lib, uni uzoq vaqt davomida ishlashi, unda boradigan jarayonlarni texnik-iqtisodiy 
ko‘rsatgichlari futerovkaning sifatiga bog‘liqdir. Shu sababli pechlarning futerovkalarini 
tayyorlashda ishlatiladigan o‘tga chidamli g‘isht, beton va boshqa materiallarni tayyorlashda, 
transportirovka qilishda (bir joydan ikkinchi joyga o‘chirishda) va saqlashda ma’lum qoida va 
talablarga qat’iy rioya qilish shart. 
Pechlarni teriladigan yoki yig‘iladigan elementlariga quyidagilar kiradi: yon devorlari, 
svodi, tag qismi va har xil tuynuklar. Bu elementlar turli shaklga va har xil o‘lchamga ega 
bo‘lgan standart o‘tga chidamli g‘ishtlardan teriladi. (32.4-rasm) 

---

 
32.4-rasm. 
Metallurgik pechlarni yig‘ishda ishlatiladigan o‘tga chidamli g‘ishtlarning 
shakli va standart o‘lchamlari. 
Pechlar devorlari
- tekis yuza xolida yoki radial yuza holida teriladi. Pechlarning 
devorlariga ishlatiladigan standart g‘ishtning o‘lchamini 230mm qabul qilingan bo‘lib, pechning 
devorlari texnik talabga asosan 1;1,5 va 2 g‘isht qilib terilishi mumkin. Metallurgik pechlarning 
devorlari ikki tomonlama bo‘ladi, ya’ni ichki va tashqi. Ichki qismini - futerovka deyiladi. 
Tashqi qismi – esa asosi deb qabul qilingan. 
Pechning gazoxod sistemalari 
Metallurgiya pechlari ishlaganda hosil bo‘lib chiqib ketuvchi gazlar miqdori juda ham 
katta. Og‘irligi bo‘yicha pechdagi chiqayotgan qattiq va suyuq mahsulotlar og‘irligidan yancha 
ko‘p. Masalan, bitta kuydiruvchi pech 1 sutkada 150-250 tonna shixta qayta ishlab, 300-500 
tonna (yoki 200-400000 m
3
) gaz chiqaradi. Rangli metallurgiya pechlarida chiquvchi gazlar 
quyidagicha xarakterlanadi: 
1.
Changning yuqori tarkibi: 1-400 g/m
3
. Bu shixtaning chang holatida 0,5 dan 50% 
gacha chang holatida chiqib ketishi bilan teng. 
2.
SO
2
va SO
3
tarkibiningo‘ta yuqoriligi (0,5-10%). 
3.
Yuqori harorat (300-1300
o
C). Bu pech ichidan 20-70% gacha sarflanuvchi 
issiqlikning chiqib ketishi bilan bog‘liq. 
Chiqib ketuvchi gazlarning bunday xarakteristikasi quyidagilarni talab qiladi: 
1.
Ekonomik va sanitar-gigienik tartibga ko‘ra chang va oltingugurtli birikmalardan 
tozalanishi; 
2.
Ularning tarkibidagi issiqlik qayta ishlatilishi kerak. Bu barcha talablar 
metallurgiya pechlarida tashkil qilingan. 
Bu masalalarni bajarish uchun zamonaviy gaz yurish sistemalariga turli qurilma va 
uskunalar biriktirilgan: 
1.
Gazoxodlar; 
2.
Tutunli trubalar va tutun tortuvchi qurilmalar; 
3.
Gazlarni tozalash qurilmalari; 
4.
Issiqlikni utilizatsiya qilish qurilmalari. 
Metallurgiya pechlari gazoxodlari odatda dumaloq va to‘rtburchak bo‘ladi. Dumaloq 
gazoxodlar temir kojux (qalinligi 3-7 mm)dan tashkil topgan bo‘lib, u shamot yoki yarim nordon 
g‘isht bilan qoplangan. Dumaloq gazoxodlarning diametri 1-6 m. Gazoxoddagi gaz yuritilishini 
boshqarish uchun shiberlar qo‘yiladi. Ular yuqori haroratda ishlashi uchun mustahkam qilib 

---

qo‘yiladi. Tutun trubalarining g‘ishtli, temir-betonli va temirli bo‘ladi. Rangli metallurgiyada 
tutun trubalarining balandligi 50-180 m, ichki diametri 1-10 m gacha boradi. 
G‘ishtli trubalar konus shaklida bo‘lib, ichidan shamotli g‘isht yoki olovbardosh beton 
bilan qoliplangan, tashqarisi esa oddiy qurilish g‘ishti bilan qoliplanadi. 
Temir trubalar silindr shaklida bo‘lib, ichidan shamotli g‘isht bilan qoliplangan. Ularning 
balandligi odatda 200 m gacha boradi. 
Temirli betonli trubalar gazlar harorati 400-500
o
C dan oshmasligi sharti bilan quriladi. 
Havo so‘ruvchi qurilmalar to‘g‘ri va notekis harakat sxemasi bo‘yicha jihozlanadi. To‘g‘ri 
harakatda tutun gazlari tutun so‘ruvchining ichki yuzasidan to‘g‘ri o‘tadi; notekis harakatda 
gazlar diffuzorga borib, siqilgan havo oqimi bilan zaryadsizlanadi. 
Gazlar harakati 300-400
o
C dan yuqori bo‘lmagan tarkibda agressiv tashkil etuvchilar yo‘q 
gazlar uchun to‘g‘ri harakat qo‘llaniladi. O‘ta issiq yoki agressiv gazlar chiqqanda notekis 
harakat amalga oshadi.