Ma’ruza №32 Metallurgik pechlar qurilishida qo‘llaniladigan o‘tga chidamli materiallar. Pechning gazoxod sistemalari, uning havo kislorod va suv bilan ta’minlanishi Tayanch iboralar

---

Ma’ruza №32 
 Metallurgik pechlar qurilishida qo‘llaniladigan o‘tga chidamli materiallar.
Pechning gazoxod sistemalari, uning havo kislorod va suv bilan ta’minlanishi 
Tayanch iboralar
: qurilish g‘ishti, sement, but toshi, qum, shag‘al, o‘tga chidamlilik, issiqlik 
o‘tkazuvchanlik, g‘ovaklilik, hajmiy massa, kvars, alyumosilikat, kremnezem, dinas, shamot, 
magnezit, dolomit, forsterit, grafit, koks, diagramma, poydevor, kesson, qotirma, domkrat, suv 
bilan sovutiluvchi korobka, belbog‘, kojux, raspor, devor, podina, tuynuk, kladka, ustun, grunt, 
grunt suvlari, plitalar, bolt, klin, futerovka. 
 
Reja
: 1. O‘tga bardosh materiallarning turlari. Tabiiy va suniy o‘tga bardosh materialar.
 
2
. O‘tga chidamlik ko‘rsatgichlari. Dinasli mahsulotlar. Shamotli va yuqori glinozyomli 
mahsulotlar.
 
 3
. Magnezitli va xromli mahsulotlar. Uglerod tarkibli o‘tga bardosh materiallar. Issiqlik 
izolyatstiyali materiallar.
 
 4
. Pech korpuslarini sovutish elementlari. Pechlarni suv bilan ta‘minlash tizimi. 
Pechlarni havo bilan ta‘minlash tizimi. 
O‘tga chidamli materiallar haqida umumiy tushunchalar 
Zamonaviy metallurgik pechlar qurilishi uchun ko‘p miqdorda turli materiallar qo‘llash 
talab qilinadi, ulardan asosiylari: issiqlikka va o‘tga chidamli materiallar, metallar, metall 
qotishmalar va oddiy qurilish materiallari. Issiqlikka va o‘tga chidamli materiallardan yuqori 
haroratli jarayonlar boradigan pechlarning ishchi bo‘limlar quriladi. Metall va metall 
qotishmalari pechning tashqi qoplamalari, mahkamlash ustunlariga, harakatlanuvchi detallarda 
ishchi maydonlarda, shuningdek sovitish sistemalariga sarflanadi. Qurilish materiallari – qurilish 
g‘ishti, sement, but toshi, qum, shag‘allar asosan pechlarning fundamentini, pech va gaz yurish 
yo‘laklari tashqi qoplamasi, ishchi maydonlar va tayanchlar qurishga sarflanadi. 
O‘tga chidamli materiallar pechlarda juda og‘ir sharoitlarda bo‘lib, yuqori harorat, erigan 
shlaklar, metallar, changlar, gazlar va turli mexanik yuklamalar ta’sirida bo‘ladi. Pechlarning 
ishlab chiqarish quvvati va jadalligi, shuningdek to‘xtovsiz ishlash vaqtining davomiyligi 
olovbardoshlarning sifati va chidamliligiga bog‘liq. 
Pech texnikasining rivojlanishi o‘tga chidamli material sanoatini rivojlantirish va 
mukammallashtirish bilan chambarchas bog‘liq. Yangi pechlarni loyihalovchi yoki ishlayotgan 
zavod pechlarining ekspluatatsiyasi bilan shug‘ullanuvchi metallurglar ushbu pechlar uchun mos 
keluvchi olovbardoshlarni tanlash va ekspluatatsiya qilish uchun turli o‘tga chidamli 
materiallarning xossalarini bilishi kerak. O‘tga chidamli materiallarni tanlash va ekspluatatsiya 
qilishdagi har qanday xato pechlarning ishlash muddatini pasaytiradi, texnik-iqtisodiy 
ko‘rsatkichlarini yomonlashtiradi va ba’zan hatto avariyaga ham olib keladi. 
O‘tga chidamli materiallar deb uzoq vaqt davomida 1000
°
С dan yuqori bo‘lgan haroratga 
bardosh berib, o‘zining mexanik mustahkamligini va shaklini saqlab turuvchi materiallarga 
aytiladi. O‘tga chidamli materiallar quyidagi talablarni qanoatlantirishi shart, ya’ni: 1. O‘tga 
chidamliligi - 1580 °С dan kam bo‘lmasligi; 2. 1000°С dan yuqori haroratda ham etarli darajada 
texnik mustahkamlikga ega bo‘lishi; 3. jarayonda harorat o‘zgarishiga chidamliligi; 4.
metallurgik jarayonlar borishi davomida kimyoviy mustahkamligi; 5. qizdirish natijasida 
o‘zining shaklini va hajmini saqlab qolishi; 6. fizikaviy xususiyatlari - issiqlik o‘tkazuvchanlik, 

---

g‘ovaklik, solishtirma va hokazolarga javob berishi; 7. ommaviy ishlab chiqarish uchun 
tannarxini arzonligi.
Barcha zamonaviy o‘tga chidamli materiallar oksidlardan yoki ugleroddan va uning 
birikmalaridan iborat. O‘tga chidamli materiallarning xossalari sezilarli darajada ularning 
kimyoviy tarkibi bilan aniqlanadi. SHuning uchun o‘tga chidamli materiallarning tasniflanish 
asosiga ularning kimyoviy tarkibi qo‘yilgan.