Ma’ruza №12 qo'shma gap va uning turlari

Bilib oling. Bosh gapda ifodalangan mazmunning maqsadini, sababini bildiruvchi ergash gaplar bosh gapga ko'pincha deb so'zi yordamida bog'lanadi.
Ergash gaplarning kesimi buyruq va shart maylidagi,shuningdek, kelasi zamon fe’llari bilan ifodalanganda,asosan, maqsad ma’nosi, o’tgan zamon fe’llari bilan ifodalanganda esa, ko’proq sabab ma’nosi anglashiladi. Ergash gaplar yozuvda bosh gapdan vergul bilan ajratiladi.
Ergash gapni bosh gapga bog'lovchi vositani va ergash gapning qanday ma'no bildirayotganini aniqlang.
1. Gul barglari uchishadi, tushmayin deb qo'lingga (H.Olimjon) 2. Shu mo'jaz uyimda yonsin deb chiroq, Ne aziz zotlarga yondoshdim gohi. (A.Oripov) 3. Kamalakdek rango-rang bo'lsin deb, san'at, tillar, Asrlarcha qildim jang. (E. Vohidov) 4. Sen otash ichida urasan javlon, Dushman qolmasin deb sevgan elimda. (H.Olimjon) 5. Yovlar yakson bo'lsin deb, Yigitlar jang boshladi, Yovlar qocha boshladi. (H.G'ulom)

SHART MAYLI VOSITASIDA ERGASHGAN QO'SHMA GAPLAR

1-topshiriq. Berilgan qo'shma gap qismlari orasidagi mazmuniy munosabatga diqqat qiling.

Alpomishga alia aytgan momolarim,
Ruhini shod etay desang, xalq bo'l, elim! (M.Yusuf)
Bahor osmonida chaqnasa chaqin,
Ko’ksingdan otilar olovli nafas. (A.Oripov)
2-topshiriq. Qo'shma gap tarkibidagi bosh va ergash gaplarni aniqlang. Ergash gap kesimi qanday shaklda ekanligini ayting.


Bilib oling. Ergash gapning kesimi shart mayli shaklidagi fe'llar orqali ifodalanganda, shart mayli qo'shimchasi ergash gapni bosh gapga bog'lovchi vosita ham sanaladi. Bunday ergash gaplar bosh gapda ifodalangan mazmunning yuzaga chiqish yoki chiqmaslik shartini, paytini bildiradi. Yozuvda ergash gap bosh gapdan vergul bilan ajratiladi.

Bosh va ergash gaplarni aniqlang. Ergash gapning bosh gapga qanday bog'lovchi vosita yordamida bog'lanayotganini ayting.

1. Yerga mehringni bersang, u senga rizq beradi, seni to'ydiradi. (E. Samandar) 2. Yomon bo'lar, agar ko'z yoshing tugab qolsa, kelgunicha baxt. (Sh.Rahmon) 3. Esli-hushli do'stlaringiz bo'lsa, biznikiga olib kelarsiz. (M.M.Do'st) 4. Qorako'zni yana supurgi bilan ursang, unga kosov otsang, ukalaringnikiga ketib qolaman. (S.Ahmad) 5. Agar daraxt shoxlari yoz faslida sarg'aysa, kuz erta keladi. 6. Olma, olcha kabi mevali daraxtlar ikkinchi bor gullasa, bu kuzning iliq kelishidan darakdir. 7. Qaldirg'och pastlab uchsa, yog'ingarchilik bo'ladi. 8. Chinnigul o'zidan yoqimli hid taratsa, tez orada shamolni kutavering. 9. Baliq tez-tez suv betiga sapchib chiqsa, yomg'ir yog'adi. 10. Mevali daraxtlar ko'p hosil qilsa, qish qattiq keladi. 11. Kasalini yashirsang, isitmasi oshkor qiladi. (Maqol)
12. Seni hurmat qilishlarini istasang, o'zingni hurmat qil. ("Tafakkur gulshani") 13. Ichlari achimasa, menga o'sha gaplarni gapirmas edi. (A.Qahhor) 14. Hurmat qilsang, hurmat ko'rasan. (Maqol)