Ma’ruza №11 gapning uyushiq bo‘laklari

Undalma gap boshida kelsa, undan so'ng, o'rtada kelsa, ikki tomondan, oxir

ida kelsa, undan oldin vergul qo'yiladi.
Undalma alohida ohang bilan ajratilib aytilsa, undalmadan keyin vergul emas, undov belgisi qo'yiladi.

Mashq: Undalmali gaplarni o'qing tinish belgilarini qo’ying.

1. Odamlar kasal bo'laveribdi, ulardan qanchasi o'laveribdi-yu, sen bu dorilarni bosib yotaveribsan-da noinsof! (I.Sulton) 2. Kitob sen bo'lmasang, balki kun yorishmasdi. (I.G'ani) 3. O'-o', boylik, boylik Mening uyimga sen kiradigan bo'lsang-u, iymon ketadigan bo'lsa, men senga o't qo'yaman, o't! (I.Sulton) 4. Yurak sensan mening sozim. (U.Nosir) 5. Inim kitoblarni sandiqlarga joylashtiravering. (Mirmuhsin) 6. Muhtaram Umidaxon sizni tug'ilgan kuningiz bilan chin yurakdan tabriklayman. 7. Jahonga yuz tutgan O'zbekistonim sening har bir yutug'ing mening yutug'imdir. 8. Vatanimiz muvaffaqiyatlarini ko'rolmaydigan quzg'unlar, ayting, O'zbekistonning taraqqiyotiga kim g'ov bo'la oladi?! (Gazetadan) 9. Aziz vatandoshlar Bizning ajdodlarimiz hamisha uzoqni ko'zlab yashaganlar. 10. Zafar Oyimlar keldilar. (P.Q.)11. So'zla, ko'zgujon haqiqatni et bayon. 12. Aziz do'stlar Oltin va kumushi bo'lmagan odam kambag'al emas, balki es-hushi va kasb-hunari bo'lmagan kishi kambag'aldir. (Majid Havofiy) 13. Harakat sen ezgulikning haqiqiy qadr-qimmatini belgilaysan. (Sitseron)14. Ha, erka qizalog'im sen mening kelajagim, umidimsan.

Undalmalar gapning boshqa bo‘laklari bilan grammatik aloqaga kirishmaganligi sababli uning o‘rni erkin bo‘ladi, lekin undalma gapning qayerida kelishiga ko‘ra, alohida-alohida vazifa bajaradi.

So‘zlovchi tinglovchining diqqatini nutq jarayoniga jalb qilishni maqsad qilib olsa, u vaqtda undalma gap boshida keladi.

So‘zlovchi tinglovchilarga murojaat etish orqali unga subyektiv munosabatini ifodalashni maqsad qilib olsa, u vaqtda undalma gap o‘rtasi va oxirida keladi. Masalan, Nechun kerak bo‘ldi senga ko‘z yoshim. Nechun kerak, rubob, senga shuncha g‘am?! (A. Oripov)... Gar shul eshitganim bo‘lmasa ro‘yo — Sen beshik emassan, dorsan, tabiat (A. Oripov).