Ma’ruza №11 gapning uyushiq bo‘laklari

Berilgan gaplarda qaysi bo'lak yoki bo'laklar uyushib gapning kengayganini aniqlang.

1. Ichkaridagi gilos, tashqaridagi o'rik daraxtlari qiyg'os gullagan. // Ichkaridagi va tashqaridagi gilos daraxtlari qiyg'os gullagan. // Ichkaridagi va tashqaridagi gilos hamda o'rik daraxtlari qiyg'os gullagan. 2. Salomatning singlisi, Akramning ukasi - 6-sinf a'lochilari. // Salomatning va Akramning singillari - 6-sinf a'lochilari. // Salomat va Akramlarning singil va ukalari - 6-sinf a'lochilari. 3. Qirlardagi lolalar va tog' etaklaridagi binafshalar kishiga huzur bag'ishlaydi. // Qirlardagi va tog' etaklaridagi lolalar hamda binafshalar kishiga huzur bag'ishlaydi.

UYUSHIQ KESIM

Bilib oling . Gap tarkibida ikki va undan ortiq atov birliklari (so'z, ibora, so'z birikmalari) bilan ifodalangan kesim bo'lib, kesimni shakllantiruvchi vositalar faqat keyingi kesim tarkibida ifodalanib, barchasiga aloqador bo'lsa, bunday ko'p kesimli gap uyushiq kesimli gap sanaladi. Masalan:

1.Siz a’lochi va jamoatchisiz – sodda gap. Siz a’lochisiz va jamoatchisiz – qo’shma gap.

Esga oling . Shakllangan, ya'ni kesimlik shakllari (tasdiq, inkor, mayl, zamon, shaxs-son ma'nolari)ga ega bo'lgan kesim alohida bir hukmni ifodalaydi, muayyan gap markazini tashkil eta oladi. Shuning uchun ikki va undan ortiq shakllangan kesimli gaplar (lekin bunday gaplardagi kesimlar uyushiq bo’laklar tarzida bo’lmasa) qo'shma gaplar sanaladi: Hamma chuqur xo'rsindi, Anorxon piq-piq yig'ladi. (O.)

UYUSHIQ EGA

Bilib oling. Bir sodda gap tarkibida birdan ortiq ega qator kelishi mumkin. Sodda gap kesimiga bir xil munosabatda bo'lib, sanash ohangi bilan aytiluvchi birdan ortiq eganing ketma-ket kelishi uyushiq ega hisoblanadi.

Uyushiq egalar bir-biri bilan sanash ohangi yoki bog'lovchilar orqali bog'lanadi: Bu yerning ob-havosi, iqlimi va sharoiti yaxshi edi. Siz bilan biz bu oddiy haqiqatni tushunmagan ekanmiz.