Ҳайдаров А.Ҳ. Аналог ва ракамли электроника
3
Рис.2. Триггер Шмитта
а — неинвертирующий, б — инвертирующий
Гистерезис ҳалқаси ҳосил бўлиши учун кучайтиргич мусбат тескари
алоқага эга бўлиши керак (2 а -расм). Схемада мусбат тескари алоқа R1 ва
R2 қаршиликлар ёрдамида ҳосил қилинган. Гистерезис ҳалқасининг
кенглиги ушбу қаршиликларнинг нисбатига боғлиқ.
Агар операцион кучайтиргичнинг мусбат ва манфий чиқиш
кучланишлари соҳаларидаги тўйиниш кучланишлари тенг бўлса (амалда
шундай) гистрезис ҳалқаси симметрик бўлади ( 2-расм).
а)
б)
Расм 5
Амалий кучайтиргич асосидаги симметрик ўз - ўзидан
тебранувчи
мултивибратор схемаси расм 5,а да келтирилган. Унинг асосини
амалий
кучайтиргич асосидаги кампаратор ташкил этади. Ўз - ўзидан тебранувчи
режим инверторловчи киришга С конденсатор ва R резисторлардан иборат
вақт топширувчи занжирни киритиш билан амалга оширилади. Схеманинг
ишлаш тамойилини расм 5,б да келтирилган вақт диаграммалари
тушунтиради.
Фараз қилайлик, t
1
вақтигача амалий кучайтиргич киришлари
ўртасидаги кучланиш U
о
> 0. Бунга амалий кучайтиргич чиқишидаги
кучланиш U
чиқ
= -U
чиқ мак
ва унинг ноинвертирловчи киришидаги кучланиш
U(+) = -
U
чик мак
, бу ерда
= R
1
/ (R
1
+R
2
). - мусбат тескари боғланиш занжирининг чуқурлиги.
Схема чиқишида - U
чиқмак
мавжудлиги С
конденсатор R резистор
орқали зарядланишини таъминлайди.
t
1
вақтида амалий кучайтиргичнинг инвертирловчи киришидаги
экспоненциал
ўзгарувчи
кучланиши
ноинвертирловчи
киришдаги
Ҳайдаров А.Ҳ. Аналог ва ракамли электроника
4
кучланиш сатхи -
U
чик мак
га етади. U
о
кучланиш нолга тенг бўлади, бу ўз
навбатида амалий кучайтиргич чиқишдаги кучланишнинг қутбини
ўзгартиради: U
чик
= U
+
чик мак
. U(+) кучланиши ишорасини ўзгартиради ва
U
+
чик мак
қийматига эга бўлади, бу U
о
< 0 ва U
чик
= U
+
чик мак
га мос келади.
t
1
вақтидан бошлаб конденсатор -
U
-
чик мак
кучланиш сатҳидан
қайта зарядланади. Конденсатор R резисторли занж ирда +U
+
чик мак
сатҳгача
зарядланишга интилади. t
2
вақтида конденсатор кучланиши
U
+
чик мак
қийматга етади. U
о
кучланиши нолга тенг бўлади, бу амалий
кучайтиргични қарама - қарши ҳолатга қайта улайди. Кейин схемадаги
жараён қайтарилади.
Симметрик мултивибратор частотаси деб қабул қилинса
2
1
u
u
t
t
1
T
1
f
чикмак
чикмак
чикмак
чикмак
u
U
U
U
U
ln
t
ва
чикмак
чикмак
чикмак
чикмак
U
U
U
U
ln
2
1
f
;
U
+
чик мак
= U
-
чик мак
)
R
R
2
1
ln(
t
2
1
и
)
R
R
2
1
ln(
2
1
2
1
f
Ёки релаксацион генераторнинг генерация частотасини қуйидаги ифодадан
аниқлаш мумкин
)
2
1
ln(
2
1
2
1
R
R
RC
f
Генерация частотаси операцион кучайтиргичнинг таъминлаш ва тўйиниш
кучланишларига боғлиқ бўлмаслиги сабабли ҳосил қилинадиган тебранишлар юқори
барқарорликка эга бўлади.
Амалий кучайтиргич асосидаги
носимметрик мултивибратор
схемаси расм 6 да келтирилган. Келтирилган схема учун t
u1
t
u2
Носимметрик ишлаш режимини ярим даврлар бўйича вақт белгиловчи
занжирларнинг бир хил бўлмаган вақт доимийликлари таъминлайди.
Схемада бу R резистор ўрнига иккита
резистор ва диоддан иборат
бўлган параллел тармоқларни улаш билан эришилади. Д
1
диоди чиқиш
кучланишининг мусбат ярим тўлқинда очиқ, Д2 эса - манфий ярим
тўлқинда. Биринчи ҳолатда
1
= CR', иккинчи ҳолатда
2
= CR''. Импулслар
вақт давомийлиги
T
U 1
=
1
ln(1 + 2R
1
/ R
2
)
Ҳайдаров А.Ҳ. Аналог ва ракамли электроника
5
t
U 2
=
2
ln(1 + 2R
1
/ R
2
)
а)
б)
6. – расм
Узатиш коэффиценти ва қаршиликлар қийматларини танлашга
операцион кучайтиргични чегаравий мумкин бўлган ишлаш режимлари
чеклаш киритади. Масалан,
ни танлашда
амалий кучайтиргичнинг
дифференциал кириши буйича мумкин булган максимал кучланиш
қиймати U
о мах
инобатга олинади. Амалий кучайтиргичнинг инвертирловчи
ва ноинвертирловчи киришларидаги кучланиш
U
чик мах
булган вақт да,
дифференциал кириш буйича максимал кучланиш U
о
мак
қиймати 2U
чик мах
га мос келади. Бундан келиб чикган холда.
U
о мах
/ (2U
чик мах
).
Агар амалий кучайтиргични таъминлаш кучланиши Е
к1
= Е
к2
= Е
к
ва
U
+
чик мах
= U
-
чик мах
= Е
к
булса,
куйидаги шартдан келиб чиққан ҳолда
танланади.
к
МАX
0
E
2
U
R, R
1
, R
2
қаршиликлар максимал мумкин бўлган I
чик мак
-
ток ҳисобига
олган ҳолда танланади. Амалий кучайтиргичнинг чиқиш токи учта ташкил
этувчилардан ҳосил бўлади: юклама
токи U
чик
/ R
ю
, ноинвертирловчи
кириш бўйича тескари боғланиш токи U
чик
/ (R
1
+ R
2
) ва инвертирловчи
кириш бўйича тескари боғланиш токи (U
чик
- U
с
) / R
чикмаx
2
1
ю
к
R
1
R
R
1
R
1
E
R, R
1
қаршиликларнинг максимал қиймати бўйича чеклаш амалий
кучайтиргич R
кир
кириш қаршилиги ностабиллигини чиқиш импулслар
давомийлигига ва мултивибратор частотасига таъсирини камайтириш учун
киритилади. Бундан келиб чиққан ҳолда R ва R
1
қаршиликлар амалий
кучайтиргичнинг кириш қаршилигидан 3-5 маротаба кам қилиб танланади.
Ҳайдаров А.Ҳ. Аналог ва ракамли электроника
6
Генерацияланаётган
импулслар
фронти
давомийлиги
кириш
сигналининг юқори сатҳи билан бошқарилгандаги амалий кучайтиргични
қайта уланиш вақти билан аниқланади. Эришилаётган фронтлар
давомийлиги қўлланилаётган амалий кучайтиргич турига боғлик ва 0.5
мксек.дан катта бўлмайди.
Do'stlaringiz bilan baham: 
