Ma’ruza №1 Kirish. Avtomatika asoslari fanining maqsadi va vazifalari. Reja

Boshqarish prinsiplari
Boshqarish prinsiplari (tamoyillari) texnik jarayonlarni avtomatik boshqarish asosi bo‘lib hisoblanadi. Ularni o‘rganishda eng avval har xil boshqariladigan ob’ektlarda boshqariladigan kattalikning o‘zgarish qonuniyatiga bo‘lgan talabni bilishimiz zarur. Har xil ishlab chiqarishlarning boshqariladigan ob’ektlarga bo‘lgan talabni o‘rganish uchun uch xil boshqarish qonuniyati zarurligini ko‘rsatadi.

1. Boshqariladigan kattalikning berilgan qiymatini vaqt davomida bir xil qilib ushlab turish; Bunday qonuniyatni stabillashtirish qonuniyati deb ataladi. Ishlab chiqarish sharoitida bunday qonuniyat asosida texnik jarayonni boshqarish juda keng tarqalgan. Masalan, avtomobil generatorining chiqish kuchlanishi, ichki yonish dvigatelining tempereturasini, aylanishlar chastotasini boshqarish bunga misol bo‘la oladi.

2. Ob’ektning boshqariladigan kattaligi ma’lum bir oldindan aniqlangan va vaqtga bog‘liq ravishda o‘zgaradigan funksiyaga mos ravishda o‘zgartirish. Bunday qonuniyatni dastur yordmida boshqarish ham ishlab chiqarishda keng tarqalgan. Masalan, IYoD ni boshqarish, issiqlik pechlarini boshqarish, stanoklar va sanoat robotlari ishini boshqarish, svetoforlar ishini boshqarish bunga misol bo‘la oladi.

3. Bir ob’ektning boshqariladigan kattaliklarining o‘zgarish qonuniyati ikkinchi bir boshqariladigan kattaligining o‘zgarishiga qarab aniqlanadi. Bunday turdagi boshqarish avtomobillarda o‘t oldirish shamlarini boshqarishda ishlatiladi. Ma’lumki, o‘t oldirish tizimida o‘t oldirishni ilgarilatish burchagining kattaligi dvigatel tirsakli valining aylanishlar chastotasi va uning sarflayotgan quvvatiga mos ravishda o‘zgarib turishi kerak.

Qisqacha qilib aytganda yuqorida ko‘rilgan boshqarish qonuniyatlari ishlab chiqarishni boshqariladigan ob’ektlarga qo‘yilgan ishlab chiqarish maqsadlaridir.

Boshqarish prinsiplari ana shu ishlab chiqarish maqsadlarining bajarilishini ta’minlashi kerak. Hozirda boshqaruvchi qurilmalarini yaratishda qo‘llanib kelayotgan boshqarish prinsiplari avtomatika fani taraqqiyotining eng boshlang‘ich bosqichida shakllanadi. Bu prinsiplar mutaxassislarning izlanishi natijasida insonni o‘z hayotidagi faoliyatini analiz qilish asosida topiladi va ularni turlarini ajratadi. Shunga ko‘ra 3 ta boshqarish prinsipi aniqlangan:

1. Boshqariladigan kattalikning o‘zgarishiga qarab boshqarish prinsipi;

2. Bezovtalovchi kattalikning o‘zgarishiga qarab boshqarish prinsipi;

3. Umumlashgan boshqarish prinsipi.