Ma’ruza -6 Bosh suyaksizlar kenja tipi. Reja

Bosh skeletsizlarning kelib chiqishi. Bosh skeletsizlarning ajdodlari to’g’risidagi aniq ma’lumotlar va bevosita dalillar bizda yo’q, chunki bosh skeletsizlar nozik gavdali va kichkina bo’lganligi uchun qoldiqlari yer qatlamida qazilma holda saqlanib qolgan emas. Shunday bo’lsada A. O. Kovalevskiy va A. N. Severtsovlarning solishtirma anatomiya va embriologiya sohasidagi tekshirishlari lantsetniklarning qadimgi ajdodlari suvda suzib yuruvchi ikki yoqlama simmetriyali jonivor bo’lgan. Bu jonivorning muskullari gavdaning boshidan-oyog’igacha sigmentlangan, jabra yoriqlari oz bo’lgan va to’g’ridan-to’g’ri tashqariga ochilib turgan deb faraz qilishga imkon beradi. A. N. Severtsovning fikricha bu boshlang’ich bosh skeletsizlardan ikki shoxcha kelib chiqqan: bitta shoxcha suvda erkin suzib yuruvchi jonivorlar singari taraqqiy etadigan bo’lib ulardan umurtqalilar paydo bo’lgan, ikkinchi shoxcha vakillari suv tubida hayot kechirishga o’tib, chap tomoni bilan yotishga layoqatlanib qolgan. Shu munosobat bilan ularning og’iz va anal teshiklari o’z joyini o’zgartirib, pastga ya’ni chap tomonga surilgan, chap tomondagi jabra yoriqlari esa yuqoriga, ya’ni o’ng tomonga o’tib qolgan. Hozirgi lantsetnik lichinkasida bu organlarning assimmetrik bo’lib rivojlanishi filogenetik taraqqiyotining shu davridan saqlanib qolgan.
Jabra teshigi tashqariga ochilmasdan, balki atrial yoki jabra oldi bo’shlig’iga ochilishi natijasida gavdaning ikki yon tomonida teridan iborat metaplevral burmalar hosil bo’lgan. Ovqat hazm qilish sistemasi ham kuchsiz rivojlangan bo’lib, hazm kanali ikki qismga ajralgan-halqum va ichakka (3-rasm).
Ayiruv organlari to’g’ri burchak shaklida bukilgan naydan-nefridiyalardan iborat. Nefridiyalarning soni 90-100 juft bo’lib halqumning ustki tomonida joylashgan (4-rasm).

8-rasm. Lantsetnikning buyrak kanalchalari (nefridiyalari):

A-nefrostom va solinotsitlari ko’p bir butun kanalcha; B-buyrak kanalcha devorining
bir qismi va unga joylashgan solinotsitlar: 1-jabra yorig’ining ustki uchi; 2-jabra
oldi bo’shlig’idagi buyrak kanalchasining teshigi; 3-nefrostomalar.