Маъруз бошқариш тизимига кириш режа: 1

O‘zgaruvchi bosim farqi yordamida sarfni o‘lchash

Yuqori bosimli truba o‘tkazgichlarda sarfni o‘lchash uchun o‘zgaruvchi bosim farqi hosil (O‘BF) qilinadi. Buning uchun truba yuzasi (diometri) kuchaytiriladi, ya’ni maxsus qurilma (suxojayuщiy ustroystva) o‘rnatiladi. Truba o‘tkazgichning yuzasi toraychanligi sababli oqim potensial energiyasi bir qismi kinetic energiyaga aylanadi va shu kichik yuzada static bosi o‘zgaradi(1-rasm). 1 tizimda bosim farqi bo‘ladi:

_{ 1}-P₂
Bu yerda _{ 1} –trubadagi bosim toraytirgichgacha bo‘lgan qismlari; P₂ -toraytirgichdan keying bosim. Bu usuldan foydalanishning quyidagi shartlari mavjud:

• 
  Trubadan o‘tayotgan oqim truba yuzasini to‘ldirib oqish sharti;
  
• 
  Trubadan o‘tayotgan oqim muvozanat holatda bo‘lishi kerak;
  
• 
  Trubadan oqayotgan modda fazoviy holati o‘zgarmas bo‘lishi kerak.
  

10.1-rasm. Modda sarfini o’zgaruvchi bosim farqi yordamida o’lchash.
Sarf o’lchagichdagi siquvchi qurilma sifatida standart siquvchi qurilma soplo UCA 1932, “truba Venturi va sopla Ventur” qo’llaniladi. Standart diafragma (bundan buyon - diografma)- bu disk markazida dumaloq teshik mavjud.
Soplo UCA 1932 (bundan buyon- soplo) – SQ dumaloq teshikli bo’lib, bu teshik masofa bo’yicha torayib borib yangi diametrli teshik hosil qilib to’xtaydi va ikki doirali birlashtiruvchi silindrik bo’lak hosil qiladi, bu – silindrik yuza oxiri chiqish qismini tashkil etadi. (10.1b-rasm).
Sarf o’lchovchi truba Venturn, SQ – bu dumaloq teshikli, boshlang’ich qismi siquvchi qism koshk ko’rinishida, asta sekin silindrik ko’rinishiga o’tadi, uning chiqish qismi trubaning keng qismi bilan birlashadi va bu qism deb ataladi (10-rasm).
10.1-rasm.a,b SO’ qurilmasida bosimning o’zgarishi chizmasi ko’rsatilgan, P₁- bosim diafragma ta’sirida (oqim tezligi oshishi natijasida ko’tariladi, oqim yana keng yuzaga chiqqach uning tezligi kamayadi, yana to’siq va oqim to’lqinlari natijasida trubadagi bosim kamayadi va diafragma atrofida bosim farqi hosil bo’ladi, _{ 1}-P₂ , static bosimlar (_{ 1}, P₂ ) impulse trubkachalar yordamida difianometr o’lchab kameralariga ulanadi. Soploni profile oqimni to’laligina siqib turadi, shu sababli soploning silindrik yuzasi, oqimning eng kichik (siqilishi mumkin bo’lgan) yuzasiga teng bo’ladi va shu sababli A₀=A₂ qabul qiladi. Soplodagi oqim static bosim l-masofada, diafragmadagi static bosimga teng bo’ladi.
Venturi soplosi silindr ko’rinishida bo’lib, asta sekin o’zgarib boradi, shu sababli – diffuzar deyiladi. Venturi soplosida ham static bosim (_{ 1} va P₂) boshlang’ich va chiqish kamerasidan olib o’lchanadi.
SQ - hosil bo’ladigan bosim farqlari _{ }) orqali oqim sarfini ifodalashda suyuqliklarning zichlashmaslik ya’ni, energiyaning saqlanish qonuni ni ifodolovchi Bernulli tenglamasi yordamida ifodalanadi. Yuza A-A va B-B oqimning gorizantal yuzasi, modda solishtirma og’irlik koeffitsienti va oqim tezligi ta’sirida statistic bosim hosil qiladi. Agar truba yuzasidagi qarshiliklarni hisobga olmasak:

V₁A₁=V₂A₂

Bu yerda _{ } va _{ }– absalyut static bosim, A-A va B-B yuzadagi, V₁ va V₂ – yuzalardagi o’rtacha tezlik (m/s), A-A va B-B oqim yuzasi, m².
O’lchamlar koeffitsientini kiritamiz: _{ }oqim siqilish koeffitsienti va m – siquvchi qurilma koeffitsienti,
_{ }A₀/A₁

Bu yerda A₀ – siquvchi qurilma (diafragma) teshigi yuzasi m², d va D – diafragma diametrining o’lchami, ishchi haroratda m
Tenglamalar soddalashtirib, siqilmaydigan suyuqlik uchun quyidagi tenglama qabul qilingan:
F₀=_{ }
Har qanday suyuqlik harorat o’zgarishi bilan hajmiy o’zgarishi hisobga olib (_{ }- hajmiy o’zgarish koeffitsienti):
F₀=_{ }
Bu yerda siquvchi qurilma (diafragma) ning sarf koeffitsienti -_{ } oqimdagi suyuqlikning fizik ko’rsatkichlari (solishtirma og’irlik, vyazkasi) va truba razmeri, shakli va trubaning yuzasini tekisligiga bog’liqdir. Aytilganga xulosa qilib _{ }- renolds (Re) koeffitsentiga bog’liq deyishimiz mumkin.

Amaliyot shuni ko’rsatadiki Re ma’lum qiymatga yetgandan keyin ta’siri kamayadi, ma’lum chegaraga yetgach (Re>Re_gr) sarf koeffitsienti _{ }faqat m ga bog’liq bo’lib qoladi va u asosiy koeffitsient sarfi deb ataladi _{ sarf} (bunday holat asosan diametri 50-300 mm bo’lgan trubaprovodlarga tegishli). Diafragmalarning amaliy hisoblari normativ hujjatlar yordamida bajariladi.

2.