Marketing tadqiqotlari

Moddiy xususiyatlar 
Nomoddiy xususiyatlar 
 
Maqsadli 
ko‟rsatkichlar 

 
Funksional 

 
Konstruktiv 

 
Me‟yoriy-
texnik 
Ishonchlilik 
ko‟rsatkichlari 

 
Me‟yoriy -
ishonchlilik 
ko‟rsatkichlari 

 
Xavfsizlik 
ko‟rsatkichlari 
 
 
Erganomik 
ko‟rsatkichlar 

 
Qulaylik 
ko‟rsatkichlari 

 
Me‟yoriy- 
erganomik 
ko‟rsatkichlar
 
 
Ekologik 
ko‟rsatkichlar 

 
Me‟yoriy- 
ekologik 
ko‟rsatkichlar
 

 
 
Malakaviy 
ko‟rsatkichlar 

 
Me‟yoriy-
klassifikasi-
on (shtrix-
kod) 
Estetik 
ko‟rsatkichlar 

 
Savdo 
markasi 

 
Reklama 
tasviri 

 
motiv 
Nufuz 
 ko‟rsatkichlari 
Axborot 
himoyasi 
ko‟rsatkichlari 

 
Axborot 
himoyasining 
me‟yoriy 
ko‟rsatkich-
lari
 
 

 
Moda 

 
Dizayn 
 

---

 
77 
 
faoliyatining  samaradorligi  jihatidan  farqlarini  ifodalaydi.  Firmaning  raqobatbardoshligi  uning 
bozor  raqobatlari  sharoitlariga  moslashish  imkoniyatlarini  va  dinamikasini  tavsiflaydi.  SHu  bilan 
birga  bozor  sig'imi,  bozorga  chiqishning  osonligi,  ishlab  chiqariladigan  tovarning  turi,  bozorning 
bir  xilligi,  mazkur  bozorda  ishlayotgan  korxonalarning  raqobatli  vaziyatlari,  tarmoqda  texnik 
yangiliklarni kiritish imkoniyati kabè ko'rsatkichlarga bog'liq bo'ladi.  
 
3.
 
Tovarning raqobatbardoshligi tahlili. 
 
Tovarning  raqobatbardoshligini  baholash  raqib  tovarlarini  bir  biri  bilan  taqqoslash  orqali 
amalga oshiriladi. Bunda quyidagi ko'rsatkichlardan foydalaniladi: 

 
Texnik darajasiga ko'ra -  tovardan foydalanish sifati va yangilik darajasi taqqoslanadi. 

 
Sifat ko'rsatkichlariga  asosan - tovarning tashqi ko'rinishi, qadoqlanishi, dizaynerlik ishlab 
chiqilishi. 

 
Tovarning narxi - raqobatchi tovarlarning narxi bilan solishtiriladi. 

 
Tovarlarni sotish shartlari - tashlamalar tizimi, tovarlarni yetkazish muddati, servis xizmati 
taqqoslanadi. 
Marketing  tadqiqotlarining  asosiy  vazifalaridan  biri  -  bu  raqobatbardoshlik  darajasini  baholash 
hamda  shu  orqali  uni  tahlil  qilish  va  raqobatli  bozor  sharoitida  muvaffaqiyatli  ish  faoliyati 
siyosatini olib borishni ta`minlashdir. 
Tovar raqobatbardoshligini baholash tadbirlari o'z ichiga quyidagi bosqichlarni oladi: 
1.  Bozorning tahlili va eng yaxshi raqobatbardosh tovar-namunani tanlash; 
2.  Tovarlarni qiyoslash o'lchamlarini aniqlash; 
3.  Raqobatbardoshlikning integral ko'rsatkichini hisoblash. 
 
Har  qanday  tovar  bozorga  chiqishi  bilanoq  o'z  raqobat  qobiliyatini  yo'qota  boshlaydi,  bu 
jarayonni  sekinlashtirish  mumkin.  Firma  iqtisodiy  foyda  kamayishi  va  oldingi  tovar  raqobat 
qobiliyatini  to'la  yo'qotish  paytigacha  bozorga  yangi  tovar  bilan  chiqish  imkoniyati  bo'ladi.  Shu 
sababli  tovar  raqobatbardoshligini  o'rganish  jarayoni  uzluksizligini  ta`minlash  zarur.  Tadqiqot 
natijalariga  ko'ra  o'z  vaqtida  muvofiq  qarorlar:  tovarlarni  zamonaviylashtirish,  boshqa  bozorga 
o'tkazish, narxni o'zgartirish, ishlab chiqarishdan olib tashlash kabilarni qabul qilish kerak. Qabul 
qilinadigan qarorlarning to'g'riligi taqqoslash bazasiga bog'liq. Bularga: 

 
Iste`molchilar ehtiyoji 

 
Foydalilik darajasi 

 
Raqobatchi-tovar 

 
O'xshash tovarlar guruhi 
 
Iste`molchilar  ehtiyoji  taqqoslash  asosi  sifatida  olinganda,  iste`molchi  aynan  shu  tovarni 
sotib  olayotganda  qanday  ehtiyojlarini  qondirish  niyatida  bo'layotgani  haqida  axborot  yig'iladi. 
Bunga juda ehtiyotkorlik bilan yondashish zarur, chunki iste`molchi xulqi o'zgaruvchan bo'ladi. 
 
Foydalilik  darajasi  taqqoslash  asosi  sifatida  olinganda,  iste`molchi  ushbu  tovardan  olishni 
mo'ljallagan naf, foyda iste`molchilardan bevosita so'rash orqali bilib olinadi. 
 
Agar  raqobatchi-tovar  bo'yicha  taqqoslash  olib  borilayotgan  bo'lsa,  unda  bu  tovarning 
barcha xossalari bilan taqqoslanayotgan tovar xossalari  o'lchanib baholanadi.  
 
 O'xshash  tovarlar  guruhi  asos  sifatida  olinganda,  bir  nechta  namuna  tovarlar  bilan  firma 
tovari  taqqoslanadi.  Bunda  raqobatchi  tovarlarning  eng  yaxshi  tomonlarini  bir  tovarda 
mujassamlashtirishda ko'maklashadi.  
 
Tovar  raqobatbardoshligini  baholashda  tovar-namuna  va  tahlil  qilinayotgan  tovarning 
o'lchamlari 
taqqoslanadi. 
Taqqoslashda 
iste`molchi 
e`tibor 
beradigan 
texnik-iqtisodiy 
ko'rsatkichlar  inobatga  olinadi.  Tovarning  texnik  ko'rsatkichlari  tovarni  ishlatish  bilan  bog'liq 
bo'lgan  o'lchamlar  hisoblanadi.  Masalan,  elektr  soqol  olgich  raqobatbardoshligi  tahlil 
qilinayotganda yuqori talabga erishgan o'xshash tovar tanlanadi va kattaligi, quvvati, ishlatish vaqti 

---

 
78 
 
kabi  bir qator o'lchab  bo'ladigan ko'rsatkichlari  bo'yicha taqqoslanadi.   Bu ko'rsatkichlarni  foizda 
ifodalash orqali parametrik indekslar olinadi. 
 
Keyinchalik tovar raqobatbardoshligi  iqtisodiy ko'rsatkichlar  bo'yicha olib  boriladi. Bunda 
iste`mol  qiymati  tarkibiga  kiradigan  o'lchamlarning  arifmetik  yig'indisi  topiladi  va  foizlarda 
hisoblanadi.  
Umumiy raqobatbardoshlik ko'rsatkichi texnik va iqtisodiy ko'rsatkichlarni qo'shish orqali topiladi.  
 
Amaliyotda  raqobatbardoshlik  darajasini  baholashda  quyidagi  miqdoriy  ko'rsatkichlar  
qo'llaniladi: 
 
Yakka  ko'rsatkich - alohida ko'rsatkichlarning foizlardagi nisbati. 
 
Guruhiy ko'rsatkich - o'xshash ko'rsatkichlarni umumlashtirish. 
 
Integral ko'rsatkich - texnik va iqtisodiy ko'rsatkichlarning nisbati.