Marketing tadqiqotlari

10.1-jadval Iste’mol bozorida xaridorlar xulq-atvori motivlarini shakllantiruvchi omillar

Guruh	Omil	Tavsifnoma
ijtimoiy	referent guruhlari	Kishining xulq-atvoriga yoki bo‘lib o‘tayotgan hodisalarga bevosita yoki bilvosita ta’sir ko‘rsatuvchi kishilar guruhi (sinfdoshlar, qo‘shnilar, jamoatchilik tashkilotlari va b.)
	oila	Iste’molchi-xaridorlarning eng muhim ijtimoiy birikuvi
	rollar	Shaxsdan kutilayotgan hatti-harakatlar majmui (er, ota, tokar, xotin, ona, direktor)
	maqom	Jamiyat nuqtai nazaridan ijobiy baholash (tokarning maqomi er maqomidan yuqori, ya’ni jamiyatdagi maqom oiladagi maqomdan baland)
	ijtimoiy sinflar	Bir xil qadriyatlar, qiziqish va xulq-atvor bilan birlashgan nisbatan turdosh, barqaror ijtimoiy guruhlar
	yosh	Iste’molchi yashagan yillar
	oilaning hayot davri bosqichlari	Oila tarkibi va strukturasi hamda unga mos keluvchi tovar va xizmatlar to‘plami (shaxsning iste’mol strukturasi uning oilasi hayot davrining qaysi bosqichida ekanligiga bog‘liq bo‘ladi)
	mashg‘ulot turi	Iste’molchining professional faoliyat sohasi
	hayot tarzi	Shaxs faoliyatida, uning qiziqish va fikrlarida namoyon bo‘luvchi kundalik hayot xususiyatlari; Hayot tarzi quyidagicha tasniflanadi: avangardistlar (o‘zgarishlardan manfaatdor) traditsionalistlar (konservatorlar, dogmatiklar) buqalamunlar – olomon ortidan boruvchilar somnambulalar –hayotdan norozilar.
	shaxs turi	Shaxsning javob tariqasidagi hatti-harakatlari barqaroligi va ketma-ketligini ta’minlovchi psixologik tavsifnomalar yig‘indisi (obhitelnost, vlastolyubiye, pochtitelnost i t.p.)
madaniy	madaniyat	Keng ma’noda – jamiyat, insonning ijodiy kuchlari va xususiyatlari rivojlanish darajasi; Tor ma’noda – jamiyat, millatlar va elatlar madaniy jamiyatlari va kishilar hayotining ma’naviy qismi
	ijtimoiy maqom	Kishining ayrim xislatlar asosida jamiyatdagi o‘rni (ma’lumoti, mashg‘ulot turi va hokazo)
iqtisodiy	daromad darajasi	Iste’molchi tasarrufida bo‘lgan pul mablag‘lari
psixologik	motivatsiya	Shaxsiy yoki guruh ehtiyojlarini qondirishga yo‘naltirilgan harakatlar
	qabul qilish	Kelib tushayotgan axborotni tanlab olish, tahlil qilish va namoyish etish
	o‘zlashtirish	Shaxs xulq-atvorida tashqi muhit ta’siri ostida ro‘y beruvchi o‘zgarishlar
	qat’iy ishonish	Shaxsning biron narsani chuqur tushunishi
	munosabatlar	Biron narsaga shakllangan yondashuv

Tadbirkorlarning vazifasi esa barcha omillar ta’sirini oldindan ko‘ra bilishdan iborat. Hozirgi paytda iste’molchilar xulq-atvorini o‘rganish zarurligi hech kimda shubha uyg‘otmaydi. Ushbu jarayon modeli 10.6-rasmda aks ettirilgan.

10.6-rasm. Iste’molchilar xulq-atvorini o‘rganish modeli¹

Korxonalar bozorida iste’molchi xulq-atvori motivlari. Iste’molchi-korxonalar bozori boshqa tovarlarni ishlab chiqarishda foydalaniluvchi tovarlarni, foyda olish maqsadida qayta sotish uchun, shuningdek, o‘z funksiyalarini bajarish uchun xarid qiluvchi tashkilotlar va shaxslardan iborat. Ushbu bozorda xarid to‘g‘risida qabul qilinuvchi qaror iste’mol bozoriga nisbatan murakkabroq kechadi.

Xarid motivlari iste’mol bozoridagi kabi bo‘lishi hamda korxonalar oldiga qo‘yiluvchi maqsadlar bilan kuchaytirilishi va jamiyat oldida ijtimoiy javobgarlik darajasining yuqoriligi bilan ajralib turishi mumkin.

Korxonalar amalga oshiruvchi xaridlar:

• 
  odatda katta hajmda mablag‘lar sarflanishi bilan bog‘liq bo‘ladi;
  
• 
  murakkab iqtisodiy va texnik hisob-kitoblar bilan amalga oshiriladi;
  
• 
  turli boshqaruv pog‘onasidagi kishilarning o‘zaro aloqada bo‘lishini talab
  

qiladi;

• 
  qaror qabul qilish uchun ko‘p vaqt talab qiladi;
  
• 
  iste’mol bozoriga nisbatan ko‘proq rasmiylashgan bo‘ladi (odatda
  

buyurtmalarni yozma rasmiylashtirish talab -ilinadi);




¹ Гольдштейн Г.Я., Катаев А.В. Маркетинг: Учебное пособие для магистрантов. Таганрог: Изд-во ТРТУ, 2001. 85 с.

• 
  bitim sub’ektlari (sotuvchi va xaridor korxona) ko‘p hollarda bir-biriga qattiq bog‘lanib qoladi;
  
• 
  ta’min7otchilar iste’molchilar bilan ularning muamolarini aniqlashdan tortib to ularning yechimini topish va ularga tovarni sotishgacha hamkorlik qilishi mumkin.
  

Korxonalar bozorida xarid to‘g‘risida qaror qabul qilish jarayoni 10.7-rasmda aks ettirilgan.

10.7-rasm. Korxonalar bozorida xarid to‘g‘risida qaror qabul qilish jarayoni¹

Korxonalar bozorida iste’molchi xudq-atvoriga ta’sir ko‘rsatuvchi omillar. Tashkilot xususiyatlari: maqsadlar, siyosiy ko‘rsatmalar, ish usullari, tashkiliy tuzilmalar.