Markaziy osiyo xalqlari madaniyati tarixi

3 – topshiriq: Quyida berilgan savollarga qisqacha javob bering.
“Bayt ul-Hukma” J: Bayt ul-hikmat (yoki "Xizonat ul-hikmat") — olimlarni birlashtirgan ilmiy muassasa. Xalifa Horun ar-Rashid (766 — 809) Bagʻdodda tashkil etgan. Oʻzbekcha asarlarda "Bilim uyi" yoki "Donishmandlar uyi" deb yuritiladi. Muhammad Xorazmiy xalifa Maʼmun davri (813 — 833)da "Bilim uyi"dagi juda boy kutubxonaga boshchilik qilgan. Kutubxonada hind, yunon, suryoniy (suriya), arab, fors tillarida 400 000 jida qoʻlyozma kitob saqlangan. Xorazmiy oʻsha kitoblardan foydalanib, hind usulida ilmi hayʼat (astronomiya)ga oid "Ziji Xorazmiy" asarini yozgan. Hind raqamlari asosida hozirgi arab raqamlarini soddalashtirgan, kengaytirgan va birinchi marta arab tilini bayon etib, uning keng tarqalishiga hissa qoʻshgan.
Tarjima ishlarida turli mamlakatlardan kelgan olim va tarjimonlar, jumladan Turkiston olimlaridan Ahmad Fargʻoniy, Muhammad Xorazmiy, Abbos ibn Sayd Javhariy va Ahmad ibn Abdulloh Marvaziylar qatnashgan. Bu yerda olimlar chet tildagi murakkab tushunchalarni berishga qodir arab atamashunosligini yaratishga va uni boyitishga katta hissa qoʻshdilar
2Ma’mun Akademiyasi J: Maʼmun akademiyasi - 9-asr 1-yarmida Xalifa Maʼmun arrashid (813—833) tomonidan Bagʻdodda tashkil etilgan ilmiy markaz. Dastlab "Bayt ul hikmat" ("Bilim uyi" deb atalgan). Bu akademiyada Hunayn ibn Ishoq, Sobit ibn Kurra, Xubaysh, Baxtyashu, Qusto ibn Luqa al-Baaxbakkiy, Yahyo ibn Adiy, Ishoq al-Damashqiy, Masarjuvayxlar oilasi, Navbaxt, Ibn Muqaffa, Ibn Mojja, Ibn Vaxshiyalar tomonidan yunon, yahudiy, sanskrit, suryoniy, fors tilidan juda koʻplab ilmiy-adabiy, falsafiy-axloqiy asarlar arab tiliga tarjima qilindi va ularga sharxlar yozilib, musulmon dunyosiga yoyildi. Ayni shu tarjima va sharxlar tufayli yunon, hind olimlari asarlari bizgacha yetib kelgan. 828 yil Maʼmun akademiyasi qoshida Bagʻdodning ash-Shammasiya mahallasida birinchi rasadxona, 831 yil Damashq yaqinidagi Kosion togʻida rasadxonaning boʻlimi qurilgan. Rasadxonaga dastlab marvlik Abu Ali Yahyo ibn Mansur, keyinchalik Muhammad Xorazmiy rahbarlik kilgan. Maʼmun akademiyasida turli maqsadlarda ilmiy ekspeditsiyalar ham tashkil qilingan. Chunonchi 830 yil Xorazmiy boshchiligida Gʻarbiy Hindiston (hozirgi Sharqiy Afgʻoniston), Vizantiya, Volganing quyi oqimiga 3 ta ekspeditsiya uyushtirilgan. Maʼmun akademiyasida Xorazmiy bilan birga Xolid ibn al-Malik al-Marvarrudiy, Al-Abbos ibn Sayd al-Javhariy, Ahmad ibn Abdulloh alMarvaziy, Ahmad al-Fargʻoniy, Abu Fazl alhamid ibn Vaseʼ ibn Turk alXuttaliy, Abu Yusuf Yoqub ibn Sabbox al-Kindiy va boshqa koʻplab oʻrtaosiyolik olimlar ijod qilib, turli fanlar rivojiga katta hissa qoʻshdilar.
11 -a. boshida Xorazm poytaxti Gurganj (hozirgi Koʻhna Urganch) shahridagi ilmiy markaz ham Maʼmun akademiyasi deb nomlangan (qarang Xorazm Maʼmun akademiyasi)