|
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
NIZOMIY NOMIDAGI
TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
TARIX FAKULTETI
203- GURUH TALABASI
QARSHIYEV LAZIZBEKNING
“MARKAZIY OSIYO XALQLARI MADANIYATI TARIXI”
FANIDAN SESSIYA ORALIG’I
NAZORAT ISHI TOPSHIRIQLARI JAVOBLARI.
.
– topshiriq. Berilgan savollarga yozma tarzda javob tayyorlang.
Òrta Osiyo qadimgi davr madaniyati
Oʻrta Osiyoda dehqonchilik madaniyatining paydo boʻlishi eramizdan avalgi 3-2 ming yilliklarga toʻgʻri keladi. Eramizdan avvalgi 3-ming yillikning ikkinchi yarmi, 2-ming yillikning birinchi yarmida Amudaryoning yuqori qismida aholi punktlari paydo boʻlgan edi. Bu yerlik aholi Badaxshon yoqutini (lazurit) ishlab chiqish va sotish ishlarida ishtirok etardi. Shuningdek ular bilan Hindistondagi Xarappa madaniyati oʻrtasida oʻsha davrdayoq aloqalar mavjud boʻlgan. Eramizdan avvalgi 2-ming yillikda hind-eron (oriylar) qabilalarining Oʻrta Osiyo hududi va unga tutushgan sahrolar orqali janubda Hindiston, janubiy-sharqda Midiya va Fors davlati, sharqda Sharqiy Turkiston sari migrasiyasi yuz bergan.
Dehqonlarning qadimiy maskanlaridan boʻlgan Zarafshon vohasidagi Zamonbobo koʻli yaqinidan topilgan (Buxoro viloyati Qorakoʻl tumani).Xorazm vohasida ham bronza davriga oid manzilgohlar oʻrganilgan. Arxeologlar Surxondaryo vohasidan qadimgi ziroatchilar manzilgohlaridan biri boʻlgan Sopollitepani topishdi (Muzrabod tumani) . Qazishmalar davomida bu yerdan xom gʻishtdan qurilgan uy-joylar , sopol buyumlar , bronzadan yasalgan mehnat qurollari va zeb-ziynatlar yasalgan ustaxona qoldiqlari , shuningdek , yirik xumlarda saqlangan bugʻdoy va arpa doni topilgan . Panjikentdan uncha uzoq boʻlmagan Sarazm qishlogʻi atrofida eneolit va bronza davriga oid dehqonchilik maskani topilgan boʻlib, uning hududi 90 gektardan ziyodroq maydonni qamrab oladi. Qadimiy dehqonchilik maskanlari Surxondaryoda - Sopollitepa va Jaroʻqtonda ham topilgan. Xorazm hududida topilgan va bronza davriga oid boʻlgan arxeologik yodgorliklar Tozabogʻyobsoy dehqonchilik madaniyati nomini olgan. Koʻkcha, Qavat-3 dehqonchilik maskanlari 2-ming yillikning oʻrtalarida vujudga kelgan. Bu yerda qadimiy kanallar mavjud boʻlgani aniqlangan. Eramizdan avvalgi 1-ming yillikning boshlarida Xorazmda sunʼiy sugʻorish texnikasi rivoj topishi asnosida Amirobod madaniyati shakllangan. Shu tariqa Fargʻona vodiysi aholisi ham asta-sekinlik bilan oʻtroq turmush tarziga oʻtib, dehqonchilik bilan shugʻullana boshlaydi. Xususan, eramizdan avvalgi 2-ming yillikning yakuni va 1-ming yillikning boshida Fargʻona vodiysida Chust dehqonchilik madaniyati paydo boʻlgan. 1-ming yillikning boshlarida Samarqand, Marv, Yerqoʻrgʻon, Axsikent, Xiva kabi shaharlar vujudga keladi. Shuningdek, ushbu davrda zardushtiylikning Avesto kitobi va qahramonlik eposlari paydo boʻldi Ibtodoiy jamoa tuzumi-kishilik jamiyati taraqqiyotidagi uzoq davom etgan davrdir. Bu davrning Markaziy Osiyo hududida qachon boshlanganligi tadqiqotchilar orasida hamon bahslarga sabab bòlmoqda.
Ibtidoiy jamoa tuzumining boshlanishi dunyoning turli hududlarida turli davrlarga tòģri keladi. Masalan, Afrikada 2,5-3 mln yila avval, Amerikada 20-30-ming yillar avval boshlangan.
Markaziy Osiyoda ibtidpiy jamoa tuzumiga xos tadqiqotlarda A.Akadov, Masson, Islomov, Ranov, Asqarov, Qosimov kabi olimlarning Markaziy Osiyo hududida ijtimoiy odamning tarqalish jarayoni , qadimgi makonlarning geografik joylasguvi, toshdan mehnat qurollari yasash uslublari, xòjalikning rivojlanishi va oilalarningpaydo bòlishi, ibtidoiy mafkura, xojalik turlari, metalning hunarmandchillikkka kirib kelishi, masalalariga baģishlangan tadqiqotlarni kòrsatib òtish zarur. Prezidentimiz Karimov bir guruh tarixchilar oldida sòzlagan nutqida “Tarixiy xotirasuz kelajak yòq”degan edi. Jamiyatimizning har bir a’zosi òz òtmishini yaxshi bilsa, bundaay odamlarni yòldan urush, har xil aqidalar ta’siriga olish mumkin emas. Tarix saboqlari insonni xushyorlikka òrgatadi, irodasini mustahkamlaydi- deydi I.A. Karimov.
Arxeolog olimlar topilmalariga qarab qadimda odamlarning qanday ishlar bilan shuģullanganliklarini , nimalarni bilganliklarini va qanday yashaganliklarini aytib beradilar.
Hozirgi kunlarda ham yer yuzininguzoq chekkalarida , xususan, Braziliya òrmonlari, Afrika yerlarida, Avstraliyaning ichki qismida, Tinch okean havzasidagi orollarda ibtidoi va eng qadimgi jamiyat darajasida hayot kechirayitgan odamlar yashaydilar. Ular yarim-yalongoch yurib, metal nimaligini bilishmas, oddiy yoģoch va tosh yoģochlardan foydalanib, temirchilik va ovchilik bilan kun kechirgan.
Ularning turmush tarzlari oilaviy munosabatlari, mehnat faoliyati va e’tiqodlari kòp jihatdan ibtidoiy va qadimgi davr odamlari hayotiga òxhaydi.
Antropologiya ashyolari tarix fani uchun qimmatli manbalardan biridir. Hozirgi kunda Markaziy Osiyo hududida ibtidoiy jamiyat rivojlanishining alohida bosqichlari bor.
1.Paleolit (qadimgi tosh davri)
A. Odam mil. Av. 3-3,5 mln yilavval paydo bòlgan Eng qadimgi topilmalar Sharqiy Afrikaning Olduvay darasidan topilgan. Odamzotni paydo bòlish davri 3,5mln-700mln yilni òzi ichiga oladi.
B. Ilk paleolit Ashel davri 700-100mln yilni òz ichiga oladi
V. Òrta paleolit Bu davr Muste 100-40 ming yilliklar
G. Yuqori( sònggi) plaeolit 40-12 ming yilliklar.
2.Mezolit.Mil.av 12-7ming y
3. Neolit. Mil av 6-4ming y
4.Eneolitmil av 4-3 mingy
5. Bronza mil av 3-2ming y
6. Temir mil av I mingyillik
Do'stlaringiz bilan baham: |
