ushbu kun dushanba hisoblanadi. Xosiyatli oylar sirasiga qurban,
barot (m eret) va ram azon oylari kirgan. Q ayd etish kerakki,
dehqonchilik bilan sh u g ‘ullanadigan tum anlarda to ‘y va boshqa
m arosim lar (taqvim bilan b o g ‘lanm asdan) kuzda, qishloq ho ‘jalik
ishlari tugagandan keyin o4kazilgan.
Turkm anistonning sharqiy
qismida to ‘yga 9 kun qolganda, kuyovning uyiga kelinni k o‘chirish
(gez gechurm ek)ga tayyorgarlik ko ‘rilgan (“dokuz”), qizning sepi
tayyorlangan: kiyim lari, gilam, gilam qop va uy anjom lari.
M arosim ning asosiy qismi kuyovning xonadonida b o‘lib o ‘tgan.
Faqatgina ersarin qabilasida to ‘y m arosim i ham kelin, ham kuyovning
uyida bir vaqtning o ‘zida o ‘tkazilgan, lekin barcha xarajatlar kuyov
tomonidan qoplangan.
T o‘y
kelinning uyida, ham qishloqlari davrasida boshlangan.
Kuyovning uyida nechta qo‘y so ‘yilsa, kelinning uyida ham shuncha
qo‘y so‘yilgan (10 ta q o ‘y har birida).
Erta tongdan kelinning uyiga o ‘rtoqlari-tengdoshlari kelinni
xursand qilish uchun to ‘y q o ‘shiqlari kuylab (“olenler”), o ‘yin-kulgi
qilgan. Kelinning yangalari m azkur qo ‘shiqlarda kuyovning ijobiy va
salbiy xislatlarini hazil tariqasida kuylaganlar va bunga javoban,
kuyovning ham yangalari tom onidan javob tariqasida aytishuvlar
aytilgan.
An'analarga muvofiq, to ‘y karvoni
kelishida kelinga yangalari
(salirlarda kelin opa, tekinlar, yovmutlarda esa yedge deb atalgan)
paranji tashlaganlar, kelinning dugonalari esa ushbu jarayonga xalaqit
berishga uringanlar. Yanga 3 -4 nafar ayolni yordamga chaqirgan, ular
kelinning o‘rtoqlarini chetga chiqarib, kelinga ro ‘mol va “nakidka”
tashlagan. 0 ‘zaro ramziy kurash bu bilan tugamagan, to ‘y
karvoni
kelguncha davom etgan. Kelin va kuyovning yangalari to ‘yning
tantanali qismida qatnashishdan tashqari, ularning o ‘zaro birinchi
muloqotida ham muhim rol o ‘ynagan.
To‘y karvoni (“гелналыжы”) tekeinlarda juda ham jo n li
ko‘rinishda bo‘lgan: tuyalar va ulaming ustiga o‘m atilgan kelin uchun
bezatilgan maxsus taxtiravonda bayramona kiyingan ayollar oldinda,
yon tomon va orqada otliq qo‘riqchilardan iborat bo‘lgan. H ar bir
tuyada ikki yonli taxtiravon (“yan kejebe”),
kelin uchun alohida
kedjebe bo‘lib (“dik kejebe”), yonlari turli xil rangdagi duxobalar
bilan bezatilgan va tuyalaming bo‘yniga esa qo‘ng‘iroqcha osib
134
qo*yilgan. Kelinning qarindoshlari va qishloqdoshlari tuyalam i
oldindan tayyorlab qo‘yilgan non bilan siylaganlar.
YoMaton sariqlarida to ‘y kuni kuyovning otasi to ‘y karvonini
kuzatish marosimini uyushtirgan, ushbu marosimda tuya va oti bor
xohlagan kishi qatnashishi mumkin bo‘lgan. Ba'zan ulam ing soni 70
tagacha yetgan. Sariqlar to ‘yining
alohida xususiyati shundaki, to ‘y
karvonini kuzatishda ayollar qatnashmagan. Kelinning ovuliga 500
m etr qolgunga qadar kuzatuv davom etgan. Karvonni kelganligi
haqida yangalar xabar bergan va ushbu xabami eshitgan kelinning
yaqinlari karvonni kutib olish uchun tayyorgarlik ko‘rgan. Q izning
onasi kelinni bezatish uchun ayollar va qo«shni qizlami chorlagan.
Ersari qabilalarida esa to ‘y karvonini kuzatish m arosimida
erkaklar ham, ayollar ham qatnashgan. Kelin uchun kurashda faqat
ayollar
qatnashgan, ushbu kurash hazilomuz ko‘rinishda bo‘lib,
kelinni egallab olish uchun harakat qilingan. Tekinlarda mazkur
kurashda kelinning xonasiga bostirib kirib, qo‘lidan ushlab, tortishgan.
B unda kelinning dugonalari xalaqit berishga uringan. Eshikka kirishda
gilam solingan, bu yerda erkaklar kutib turgan, ayollaming uzoq
tortishuvidan so ‘ng kelin olib chiqilib, gilamga o ‘tqazilgan.
Mazkur
urf-odatlar janubiy turkmanlarda azaldan mavjud bo‘lgan.
Do'stlaringiz bilan baham: