Маoлумотнома

10.5. Такрорийлик ва вариациялаш
(шаклини ўзгартириб қўллаш принципи)


Жисмоний тарбия жараёнида тарбиянинг бошқа турларига нисбатан такрорийлик – қайта бажариш муъим аъамиятга эга. И.П. Павлов ва А.Н. Крестовников кўрсатганидек,ҳаракат мала-касининг физиологик асосиҳисобланган динамик стериотипни кўп маротабалаб такрорлашсиз шакллантириш ва тартибга солиш мумкин эмас.
Такрорлаш, энг аввало организмдаги морфофункционал ўзгаришни тартибга солиш ва қайта мосланиши узоқ муддат давомида таoминланиши учун зарур бўлиб, унинг базасида жисмоний сифатларнинг ривожланиши рўй беради, эришилган-лари мустаъкамланади, кейинги прогресс учун шароит ярати-лади. Такрорлашларсиз жисмоний тарбияни амалга ошириб бўлмайди.
Фақатгинаҳар бир машғулот такрорланмай, машғулот-лардаги кетма-кетлиликҳам, қайсидирҳолларда айнан шу машғулотларни ўзиниҳафтада, ой, давомида ва машғулотлар вақтининг маoлум даврлари ичида (ъафталик, ойлик ваҳ.к. цикллар) такрорланади. Такрорийликнинг даражаси қўлланилаё-тган машқларнинг қандай мақсадга қаратилганига, жисмоний тарбиянинг у ёки бу этапидаги умумий йўналишига, шуғулла-нувчилар контингенти ва хусусятларига жисмоний юкнинг характерига таoсир қилувчи бошқа факторларига боғлиқ. Шунинг учун такрорийлик дақиқаси айримҳолда кўпроқ ва айримҳолларда оз бўлиб унинг аниқ натижаси жисмоний машқлар билан шуғулланиш машғулотларнинг мунтазамли-лигида ифодаланади.
Жисмоний тарбия жараёни учун такрорийлик қаторида вариативликҳам ўз аъамиятига кўра маoлум ўринга эга. Машқларни бажариш шароити унинг кўринишини, нагрузка динамикасини ўзгартириб, усулиятларни турличасини қўллаш билан машғулотларнинг шакли ва мазмунини бир хил машғу-лотни ёки унинг машқларини шаклини бирваракайига ўзгар-тириш вариациялаш деб қабул қилинган.
Бу ўринда қуйидаги обoектив қарама-қаршиликларга диққат эoтиборини қаратиш лозим. Кўп маротабалаб қайтариш жараёнидаҳаракатларнинг динамик стериотипи ва организмни унга қўлланилаётган нагрузкага жавоб реакцияси янада стабил-лашуви ва стандартлашуви содир бўлади. Шунинг учун машқниҳаракатҳолатининг шакли ва мазмунини айтарли ўзгартирмай такрорлаш ва уни давомийлиги чегараланмаса, эртами-кечми, барибир,ҳаракат малакасининг йўналишидан четланиши содир бўлиши ва жисмоний сифатларнинг ривожланишининг тўхташи рўй бериши мумкин. Бу қарама-қаршилик такрорийлик ва вариативликни қўшиб қўллаш орқалигинаҳал этилади.
Стандарт машқларни билан шуғулланишда вариативлик нагрузкаларни такрорлаш фонида унингҳажми ва инттенсив-лигини машғулотларнинг тузилиши ва мазмунини сақлаганҳолда ўзгартириб қўллаш билан янгилаш орқали тарбия жараёнини юқори поғонага кўтаришга эришамиз.