Маoлумотнома

13.3.9. Дарснинг умумий ва мотор (ъаракатга солувчи) зичлиги

Дарснинг самарадорлигининг кўрсаткичларидан бири унинг зичлигидир. Дарсни зичлигини бир бутун ёки уни қисмларининг ўзини алоъида аниқлаш мумкин. Бу дарснинг тайёрлов, асосий, якунлов қисмларида ишни ташкил қилишнинг шароитини бир хил эмаслиги билан боғлиқ. Дарс ёки унинг қисмлари учун сарфланган вақт 100% деб қабул қилинади.

Умумий (педагогик) ва мотор (ъаракатга солиш) зичлиги деб дарс зичлиги икки хилга ажратилади.
Дарснинг умумий зичлиги – бу дарсни умумий давомий-лиги учун педагогика нуқтаи назаридан рационал сарфланган вақтнинг нисбати деб қараш қабул қилинган. бошқачасига айтганда дарсда фойдали иш учун сарфланган вақт тушунилади. Педагогика нуқтаи назаридан мақсадга мувофиқ дебҳисобланган қуйидаги тадбирлар дарснинг умумий зичлигининг компонент-ларҳисобланади (В.Ф. Новоселpский, 1989).
1) ўқувчиларни уюштириш, уйга вазифани текшириш, дарсга вазифа қўйиш;
2) назарий маoлумотни бериш ва мустаъкамлаш;
3) умумий ривожлантирувчи машқларни ўтказиш;
4) инструктани ўтказиш, бошқариш, коррекциялаш (хато-ларни тузатиш), ёрдам,ҳавфсизликни олдини олиш;
5) жиъозларни тайёрлаш ва йиғиштириш, ўқувчиларни дарсда лозим бўлган даражада ўрин алмаштириш;
6) жисмоний машқларни техникасини ўзлаштириш, жисмоний сифатларни ривожлантириш;
7) ўқувчиларни усулиятлар нуқтаи назарида тайёрлаш, мустақил шуғулланишни уддалашга ўргатиш, ташкилотчилик малакаларини бериш;
8) ўқувчиларни далил келтириб қувватламоқ;
9) машқларни кўрсатишда кўргазмали қуроллар, техник воситалар, машқларни кўрсатиб бериш;
10) педагогик назорат;
11) дарсда тарбиявий иш;
12) якун ясаш, мускулларни бўшаштирадиган машқларни бажариш, уйга вазифа тайинлаш.
Дарснинг умумий зичлигини (УЗ) ёки унинг қисмларини зичлигини аниқлаш учун ўқувчиларнинг актив «фаол»ҳаракатларига (ФХ)га сарфланган вақти умумлаштирилади. Бунга tфх жисмоний машқларни бажариш учун сарфланган вақт, эшитиш, кузатиш ва дарсни ташкиллаш, ўзини оқламайдиган кутишлар ва ўқувчиларни бекор қолиши учун сарфланган вақтдан бошқаҳаммаси киради. Бу вақт 100%га кўпайтирилиб ва дарснинг «умумий» «вақтига» tу бўлинади.
Тўлақонли жисмоний дарсининг умумий зичлиги 100% га яқин бўлиши лозим. Умумий зичликни камайишига қуйидагилар сабаб бўлиши мумкин:
- ўзини оқламайдиган дарсдаги бесамарв ақт (дарсни кеч бошланиши, машғулот жойини, жиъозларни тайёр эмаслигидан ўқувчиларни навбат кутиши ва бошқалар орқали содир бўладиган ўқувчиларни бўш қолишидан;
- ўқитувчини дарсга тайёр эмаслиги, дарсни ташкилла-ниши ва мазмунини ўйламаслик орқасидан содир бўладиган паузалар;
- дарсда ўқувчилар учун ортиқча ва самараси оз бўлган сўзлар орқали бериладиган ахборот;
- шуғулланувчилар интизомини қониқарсизлиги, буйруқ ва кўрсатмаларни кўп маротабалаб такрорлашлар, ўқувчиларга бериладиган огоълантиришлар, такрорий тушунтиришлар вақт-дан норационал фойдаланишга сабаб бўлади ваҳ.к.лар.
Масалан, агар ўқитувчи айби билан дарсда бўш қолиш 1 мин.ни ташкил этса, унда дарснинг умумий зичлиги қуйидагичаҳисобланади.