Мақола ва тезислар номи

 
Литература: 
1.
Кожохина С. К. Путешествие в мир искусства. Программа развития детей 
дошкольного и младшего школьного возраста. - М., 2002. - 192 с. 
2.
Щебланова Е.И. Краткий тест творческого мышления, фигурная форма. - М., 1995.
O’SMIRLARDA IJTIMOIYLASHUV JARAYONIDA OMMAVIY AXBOROT 
VOSITALARINING PSIXOLOGIK TA’SIRI
 
 
Payziyeva M.N. 
Аndijon davlat universiteti katta o`qituvchisi
 
Dunyoqarash – shaxsning shaxsligini (individemas), uning ma’naviyatini, ijtimoiylashuvi 
darajasini ko‘rsatuvchi kuchli motivlardandir. Shuning uchun ham uning shakllanishi va o‘zgarishi 
masalasi muhim masalalardan bo‘lib, hamma vaqt va davrlarda ham o‘ta dolzarb bo‘lib kelgan. 
O‘zbekiston o‘z mustaqilligiga erishgach, jamiyatda tub islohotlar boshlandi. Ana shu 
islohotlarning asosiy yo‘nalishlaridan biri - ma’naviy-ma’rifiy islohotlar bo‘lib, uning asosiy 
maqsadi jamiyat a’zolari dunyoqarashini istiqlol ruhida shakllantirishni maqsad qilib qo‘ydi. 
Davlatimizning yoshlar borasidagi siyosatining asosini ham ularday yangicha xur fikrlilik bilan 
yangicha dunyoqarashni shakllantirishdir. 
Kishilik jamiyatining barcha formatsiyalarida insoniyat uchun eng buyuk boylik bo‘lib kelgan 
ma’naviyatning ma’no-mazmuni, uning inson va jamiyat hayotidagi o‘rni va ahamiyatini anglash, 
ayni vaqtda yurtimizda milliy ma’naviyatimizni tiklash, uni zamon talablari asosida rivojlantirish 
mamlakatimizda ro‘y berayotgan iqtisodiy, siyosiy, davlat qurilishi, huquqiy tizim sohasidagi keng 
ko‘lamli islohotlarning amalga oshirilishi bilan belgilanadi. Natijada barcha islohotlarning qonuniy 
zamini 
yaratilmoqda. 
Ijtimoiy-siyosiy 
hayotning 
huquqiy 
asoslari 
izchillik 
bilan 
mustahkamlanmoqda va takomillashtirilmoqda. 
Bugungi murakkab globallashuv davrida ma’naviyat sohasida vujudga kelayotgan dolzarb 
muammolar, xalqimiz ma’naviyatini asrash va yuksaltirish, ayniqsa yosh avlodning qalbi va ongini 
turli zararli g‘oya va mafkuralar ta’siridan saqlash va himoya qilishning ijtimoiyi psixologik ta’sir 
usul va vositalarini faollashtirish masalalari dolzarb ahamiyat kasb etmoqda 
O‘zbek psixologlaridan M.Abdiraxmonova E.Iskandarov X, Maxmudova A.Sohibova 
R.Rejepov, K.Parfiyeva va boshqalar o‘smirlar ruxiyati va tarbiyasida OAVninng ijtimoiy 
psixologik ta’sir va usullari bo‘yicha ilmiy tadqiotlar o‘tkazganlar. 

---

576 
O‘smirlarda ijtimoiylashuv jarayonida ommaviy axborot vositalarining psixologik ta’sir usul 
va vositalarini aniqlash va undan olingan ma’lumotlarni amalda qo’llashni maqsad qilib olganmiz.
Ommaviy axborot vositalari orqali o‘smir shaxsining ma'naviy-ahloqiy takomili va o’zini-o’zi 
himoya qilish va boshqarish imkoniyatlari
 
talabalarni ma’naviy shakillantirishni ilmiy adabiyotlarda 
o’rganishning hozirgi holati «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da uning maqsadi «...ta’lim sohasini 
tubdan isloh qilish, rivojlangan demokratik darajasida, yuksak ma’naviy va ahloqiy talablarga javob 
beruvchi yuqori malakali kadrlar tayyorlash milliy tizimini yaratishdir» deb alohida ta’kidlangan. 
Shuning uchun ham biz bugungi kunda ta’lim-tarbiya sohasidan boshlab matbuot, 
televideniye, internet va boshqa ommaviy axborot vositalari, teatr, kino, adabiyot, musiqa, 
rassomlik va haykaltaroshlik san’atiga, bir so’z bilan aytganda insonning qalbi va tafakkuriga 
bevosita ta’sir etadigan barcha sohalardagi faoliyatimizni xalqning ma’naviy extiyojlari, zamon 
talablari asosida yanada kuchaytirishimiz, yangi bosqichga ko’tarishimiz zarur»[4,129]. 
Shu munosabat bilan ushbu tizimning har bir kom’ponentni hamda ularning o’zaro 
aloqadorlik (integrasiyasi)dagi faoliyatini talabalarning ma’naviy shakllantirishdagi samarasini 
o’rganish muhim vazifa hisoblanadi. 
M.Abdurahmonov ommaviy axborot vositalarida milliy o’zlikni anglash, ma’naviyat 
masalalarini yoritilishi ustida so’z yuritib, birinchi galda xalqimiz asrlar davomida pok e’tiqod deb 
hisoblagan islom ma’naviyati va uning matbuot nashrlari sahiflarida aks ettirilishi holatiga alohida 
to’xtaydi. Dinning hayotimizdagi turli xatolardan poklanishga, yuksak ahloqiy fazilatlarni qaytadan 
xalq qalbida uyg’otib, jonlantirish rolini alohida ta’riflab “Sharq yulduzi” jurnalida muallif Qur’oni 
Karimning o’zbekcha matni bosilganini, Jololiddin Rumiyning islomiy qadriyatlarimizga 
bag’ishlangan “Fixi mofiq”(Ichingdagi ichingdadur yoki Mohiyat asarini) Hidoyat jurnalida “Imom 
al-Buxoriy saboqlari”ni nashr etilganini ijobiy bir hol sifatida ta’kidlaydi. 
Shuning birlan bir qatorda matbuot sahifalarida, televideniye orqali namoysh etiladigan 
ko’rsatuvlarda hamda o’tkaziladigan turli tuman ma’naviy-ma’rifiy tadbirlar diqqat markazida 
taraqqiyot, madaniy merosimizni o’rganish bo’lib, hozirgi kunimizni, biz bilan hamnafas bo’lib 
yashayotgan zamonamiz kishilarining hayot, mehnat faoliyatini o’rganish, tahlil qilish, xulosalar 
chiqarish, istiqbolimizning iqtisodiy, ma’naviy ‘oydevorini mustahkamlashda ulardan 
foydalanishga cheksiz ravishda e’tibor berilmayotganligi ta’kidlaydi. 
O’zbekiston milliy universiteti o’qituvchisi X.R.Maxmudova “Yoshlar tarbiyasida ommaviy 
axborot vositalarning roli” mavzusidagi maqolasida Res’ublikamizdagi ommaviy axborot vosita 
(OAV)lari jamiyatimiz ijtimoiy-siyosiy hayotida hamda yetakchi o’rin tutib borayotganligini, 
gazeta va jurnallar, radio va televideniye bugungi kunda yoshlar uchun o’ziga xos aloqa vositasi 
hamkorlik ko’zgusi, haqiqat jarchisi bo’lib xizmat qilayotganligi yoshlar fikrini shakllantirishda, 
milliy mafkuramizni yoshlar ongiga singdirishda katta ahamiyatga ega. Bu shubhasiz OAV 
xodimlari zimmasiga qator talablarni yuklaydi. Chunki, ochiq mafkuraviy kurashlar davri 
hisoblangan XX1 asrda OAV xodimlari yoshlar uchun zararli har bir narsani kuchli tahdid ostiga 
oluvchi, ko’zi ziyrak, qulog’i sergak, so’zi o’tkir muayyan kuchga aylanishi zarur. Endilikda har
bir OAV xodimi o’z oldiga men tayyorlagan ko’rsatuv qanday natija berayaptimi kabi savollarni 
o’z-o’ziga qayta-qayta berishi lozim.
Bugungi kunda televideniye OAV orasida yetakchi o’rinni egallab borayotganligini, u 
yomonlikning nima uchun yaxshi ekanligi va u boshqalar uchun qanday foyda va ziyon keltirishini 
aniq misollar orqali ko’rsatish imkoniyatini hisobga olib, maqola muallifi OAV xodimlaridan talaba 
yoshlarda tahliliy qobiliyatni rivojlantirish, milliy istiqlol g’oyasini mustahkamlash, xalqaro va 
Res’ublikamiz hayotiga qiziqishini ortirishda, ularni ba’zan fikrlar dunyosida chalg’itmasliklarining 
yo’l-yo’riqlarini ko’rsatish vazifasini qo’yadi. Shuningdek, muallif yoshlar bilan tez-tez matbuot 
konferensiyalari, taniqli adabiyot va san’at, fan, texnika va ishlab chiqarish xodimlari bilan 
uchrashuvlar o’tkazish orqali o’zaro fikr almashish, ijodiy fantaziya, bilimdonlik, voqealarga tarixiy 
va ijodiy yondashuv ko’nikmalarini shakllantirish imkoniyatlarini ko’rsatadi. OAV hayotda yuz 
berayotgan yangilanish va o’zgarishlarga yoshlarni ongli munosabatini uyg’otuvchi, xolislik va 
haqqoniyat prinsiplariga tayanib faoliyat ko’rsatadi. 

---

577 
A.Sohibov “Ommaviy axborot vositalari-ma’naviy-ahloqiy tarbiya minbari” mavzusidagi 
maqolasida O’zbekiston televideniyesi orqali ulug’ allomalar, mutaffakirlarning ijodiy faoliyati, 
jahon sivilizasiyasiga qo’shgan buyuk hissalari, mashhur ma’rifat’arvarlarimizning odob-ahloqqa 
oid qarashlari ularning asarlaridan parchalarni muntazam ravishda berib borilayotganligi, 
shuningdek o’zbek adiblari hamda chet el taraqqiy’arvar yozuvchilarining asarlari asosida
tayyorlangan spektakllarni namoyish qilayotganligi xalqimiz, ayniqsa yoshlarni ma’naviy-ahloqiy 
tarbiyasida muhim ahamiyatga ega ekanligini ta’kidlaydi [22,142-149]. 
Telekanallardagi zo’ravonlik sahifalarida zo’ravon hatti-harakatlar bir tomondan insonda 
ularga tahlid qilishga undasa, ikkinchi tomondan ularning inson mayllarini qo’zg’alishiga turtki 
beruvchi omil sifatida agressiv tasavvur va g’oyalarning vujudga keltiradi, bu o’z navbatida 
tajavuzkor fe’l atvorga doyalik qiladi.
Har qanday g’olib mafkuralar sahnaga chiqqanida o’zining goyaviy ta’sirini mustahkamlash 
va o’z mavqieni mustahkam tutib turish uchun emosional - axborotli vosita (bayram,dabdabali 
marosim va h-k.)lardan foydalanganliklari bizga uzoq o`tmishdan ma’lum. Jumladan, bundan uch 
ming yil avval yaratilgan «Avesto» muqaddas kitobining guvohlik berishicha, ajdodlarimiz badiiy 
bezatilgan ommaviy mafkuraviy tadbirlarni, fuqorolik bag’ishlovlarning keng targ’ib qilishib, 
mafkuraviy tarbiyaviy tajribalarini keyingi avlodlarga meros qilib qoldirganlar. ‘rof. T.Maxmudov 
«Avesto» nomli kitobida «inson ruhini, dilini, tasavvurini ulug’lash va ko’tarish, insonning 
ma’naviy tomonga ‘arvoz etishida madadkor bo’lish «Avesto» qo’shiqlarining romantik 
tantanavorligida o’z ifodasini to’gan», deb yozadi [10,42]. 
Shuningdek, o‘sib kelayotgan yosh avlodda o‘z uyiga, tug‘ilib o‘sgan yurtiga, eng yaqin 
kishilariga bo‘lgan munosabatni shakllantirishga qaratilgan ko’plab ma’rifiy eshittirishlarni targ‘ib 
qilmoqda. Ze
ro o‘smirlarning psixologik xususiyati dunyoqarashi hamma narsaga ijobiy ko‘z bilan 
qarashga moyil bo‘ladi. Buni psixologiya fani ham tasdiqlaydi. Umuman olganda, dunyoqarashi 
ma’lum manoda shakllangan odam odatda biror-bir axborotni qabul qilish jarayonida uning 
to‘g‘riligiga nisbatan shubha bilan qarashi seziladi. Ana shunda insonong bir-biriga qarama-qarshi 
fikr paydo bo‘ladi. Bu esa axborotga to‘g‘ri baho beraolmaslikka olib keladi. Malumki, inson 
axboroti ikki xil tarzda, ya’ni ong va ong osti orqali qabul qiladi. Ongli tarzda axborot olgan kishi 
to‘g‘rini yolg‘ondan ajrata oladi. O‘smirlarda esa bunday holat kuzatilmaydi. Ba’zi hollarda 
radiokanallar orqali biror tovar yoki xizmatlar sohaga oid 1-2 soatlik eshittirish tayyorlashdan ko‘ra 
bir-ikki daqiqalik reklama roligi shaklida berish ko‘proq samara bera boshlagani hech kimga 
siremas. Ayniqsa, yoshlarga yo‘naltirilgan reklama mahsulotlari imkon doirasida qisqa, lekin yorqin 
senariy va radioning eng so‘nggi yutuqlaridan foydalanilishi kerak.
O’smir tafakkuriga turli yo’nalishlarda ta'sir o’tkazuvchi, yaxlit hayotini va taqdirini u yoki bu 
tomonga burib yuboruvchi, goh salbiy goh ijobiy mohiyat kasb etuvchi qudratli vositaga aylandi.