Мақола ва тезислар номи

 
Фойдаланган адабиётлар:
1.“Таълим тўғрисида” Қонун ЎРҚ-637-сон 23.09.2020. https:// “Халқ сўзи” газетаси, 24 
сентябрь, 2020 йил. 
2.Президент Ш.М.Мирзиёевнинг Ўзбекистон давлат мустақиллигининг 29 йиллиги 
байрам тадбирида сўзлаган нутқи. “Халқ Сўзи” газетаси 1 сентябрь, 2020 йил.
3. Адам Мец Мусульманский Ренесснас Издание 2-е, из-во "Наука" Москва 1973.стр 3-
7, 211-267, 397- 473. 
4. Ю.В. Совастеева Академик Н.И. Конрад и его концепция Возрождения на Востоке // 
Россия и АТР, 2013, №1, С. 133-141. 
5.И. Конрад Запад и Восток. М.: Наука, 1966. Стр.3-10, 103-204, 455- 496 
6.Ш.М.Мирзиёев Ўқитувчи ва мураббийлар янги Ўзбекистонни барпо этишда катта 
куч, таянч ва суянчиғимиздир
 
“Халқ сўзи” газетаси 1 Октябрь 2020 йил.
 
16. WWW «Gazeta uz».
 
29 август 2020 йил.
 
 
 
OʻZBEK TILINI XORIJIY TIL SIFATIDA OʻQITISHNI RIVOJLANTIRISHGA DOIR 
 
Odilova M. 
Toshkent davlat oʻzbek tili va adabiyoti universiteti talabasi 
 
Annotatsiya. 
Mazkur maqolada oʻzbek tilini xorijiy til sifatida oʻqitishni rivojlantirish 
borasidagi muallifning fikr-mulohazalari bayon etilgan. 
Kalit so‘zlar.
 Oʻzbek tili, xorijiy til, metod, metodika, darslik, oʻquv qoʻllanma. 
 
Annotation.
 This article presents the author's views on the development of teaching Uzbek as 
a foreign language. 
Keywords. 
Uzbek language, foreign language, method, methodology, textbook. 
 
Bugungi kunda oʻzbek tilini yanada rivojlantirishga davlat siyosati darajasida e’tibor 
berilmoqda. Oʻzbek tilini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi ishlab chiqilib, amalga 
oshiriladigan chora-tadbirlar belgilab olingan. Jumladan, oʻzbek tilini chet elliklar uchun xorijiy til 
sifatida oʻqitish metodikasi bilan bogʻliq masalalar ham oʻrin olgan. Shuni taʼkidlashimiz kerakki, 
biror-bir tilni xorijiy til sifatida oʻrganilishi koʻplab omillarga bogʻliq. Mamlakatning siyosiy, 
iqtisodiy, madaniy, ijtimoiy salohiyatiga va uning xalqaro munosabatlari ham bu oʻrinda katta 
ahamiyatga ega. Shuni aytish kerakki, bugungi kunda yigirmaga yaqin xorijiy nufuzli oʻquv 
yurtlarida oʻzbek tilini oʻrgatilishi yoʻlga qoʻyilgan. Bizningcha, bu kam. Biz ham ona tilimizning 
faol axborot almashinish tiliga aylanishini xohlaymiz. Buning uchun bir qancha ishlarni amalga 
oshirishimiz kerak. 
Ma’lumki, tillarning ommalashishiga bir qancha muhim omillar ta’sir qiladi. Birinchidan, tilni 
oʻrganish uchun qulayligi muhim ahamiyat kasb etadi. Masalan, eng oson oʻrganiladigan tillardan 
biri ingliz tili, chunki bu tilni oʻrganish, egallash uchun juda koʻplab, bir-biridan afzal boʻlgan 
oʻquv-metodik adabiyotlar, qoʻllanmalar, darsliklar ishlab chiqilgan. Shu bilan birga, eng qiyin 
oʻrganiladigan tillardan biri arab tili, ammo shunday boʻlsa-da, bu tilni oʻrganuvchilar soni yildan 
yilga oshib bormoqda, negaki bu tilni ham egallash uchun bir-biridan qulay, oson oʻquv 
qoʻllanmalar yaratilgan. Ikkinchidan, til oʻrganishda odatda oʻrganilgan tilning “foydalillik mezoni 

---

564 
yuqoriligi” ustuvor hisoblanadi. Negaki biror tilni oʻrganishimizdan ham asl maqsad yaxshiroq 
maoshga ega boʻlish yoki yaxshi nufuzli oʻqishda oʻqish, yaxshi kasbda ishlash emasmi? Shuning 
uchun ham ingliz, arab, nemis, rus, koreys, yapon, turk va xitoy tillariga boʻlgan talab oshmoqda. 
Chunki bu tillarda erkin muloqot qila olish oʻrganuvchiga koʻplab imkoniyatlarni, yengilliklarni 
beradi.
Bizda esa amaldagi oʻzbek tilini xorijiy til sifatida oʻrgatishga xizmat qiladigan 
darsliklarimiz, tilning fonetik, leksik va grammatik qurilishini oʻrgatishga yoʻnaltirilgan. Til ona tili 
va chet tili sifatida oʻqitish mazmuni va metodikasi bir-biridan farq qiladi. “Chet tili darslarida 
oʻrganilgan fonetik, leksik va grammatik materiallarning oʻzi oʻquvchilarning nutq koʻnikmasini 
hosil qilish uchun yetarli emas”.[1.15.] Shuning uchun birinchi oʻrinda oʻzbek tilini xorijiy til 
sifatida oʻqitishda foydalaniladigan “Oʻzbek tili” darsliklari, qoʻllanmalari, oʻquv materiallarining 
mukammal variantini yaratish lozim. Oʻzbekcha koʻp tilli lugʻatlar sonini oshirish, ayniqsa, hozirgi 
zamon talabiga mos nutqiy koʻnikmalarni rivojlantiradigan audio va video darsliklarni ishlab 
chiqish ustida ishlashimiz kerak, shuningdek, oʻqitish metodlarini mukammal egallagan, 
kommunikativ yondashuv asosida dars mashgʻulotarini olib bora oladigan, malakali pedagog 
xodimlarni tayyorlashimiz ham lozim. Negaki, bizning tilimizni, madaniyatimizni xorijliklarga 
targʻib qiluvchi, uni oʻrgatuvchi oʻqituvchi Oʻzbekiston haqida barcha bilganlarini yetkaza olishi va 
ularda bizning tilimizga hurmat tuygʻusini uygʻota olishi lozim. Til oʻrgatish jarayonida butun 
oʻzbek madaniyatini, tarixini, etnografiyasini, urf-odatlarini oʻrgatishi, xalqimizning qadriyatlarini 
butun dunyo boʻylab yoyishlari kerak. Buning uchun oʻzbek tilini xorijiy til sifatida oʻqitish 
boʻyicha saralangan oʻqituvchilar guruhi tuzilib, bu guruhga alohida oʻzbek tili nutq madaniyatidan, 
Oʻzbekistonning tarixiy, madaniy ma’lumotlarini targʻib qilishlari uchun maxsus darslar oʻtilsa, bu 
usul orqali biz koʻzlagan maqsadimizga erisha olamiz, mening nazarimda. Asosiysi, oʻzbek tilini 
uzluksiz oʻrgatishni yoʻlga qoʻyish shart, chunki, uzluksiz oʻrgatilgan tilga nisbatan xorijliklarda 
tasavvur, qiziqish vujudga keladi, deb hisoblayman. Biz xorijliklarga oʻzbek tilida dunyoning 
manzarasini ochib berishimiz kerak, u oldin oʻz tili orqali dunyoni koʻrgan boʻlsa, endi biz 
dunyoning manzarasiga oʻzbek tili koʻzi bilan qarashni oʻrgatishimiz lozim. Har bir millat dunyoga 
oʻz mentaliteti, dunyoqarashi bilan qaraydi. Til jamiyatga mana shunaqa ipsiz bogʻlangan, biz 
oʻzbek tilini oʻrgatish orqali xorijiy davlatlardagi bizning tilimizga qiziquvchilarni ipsiz 
bogʻlashimiz lozim. Aytishimiz lozimki, oʻzbek tilini xorijiy til sifatida oʻrgatadigan yangi 
darsliklar ham yaratilmoqda. Masalan, chet elliklarga oʻzbek tilining boshlangʻich darajasini 
oʻrgatuvchi yangi “Oʻzbekona” darsligi ishlab chiqildi. Darslik-qoʻllanma xorijiy tilni egallashning 
umumyevropa standartlariga asosan A1 darajani egallash imkonini beruvchi oʻquv qoʻllanma 
boʻlib, u toʻqqizta boʻlim, uchta nazorat bloki, audiolar va qoʻshimcha materiallar qismidan 
iborat.[6.4.] Bu qoʻllanmaning e’tiborli tomoni shundaki, u xorijiy til sifatida oʻrganuvchilarning 
tinglab tushunish, oʻqib tushunish, gapirish, yozish koʻnikmalarini rivojlantirishga xizmat qiladi. 
Mening fikrimcha, ushbu darslikka oʻxshash qoʻllanmalar sonini koʻpaytirish kerak.
Tilimizni dunyo boʻylab targʻib qilishning yana bir muhim yoʻnalishi bu oʻzbek tilini xorijiy 
til sifatida oʻrganuvchilarni ragʻbatlantirish orqali, turli imkoniyatlar berish orqali amalga 
oshirishdir. Bu ishdan ham davlatimizning nufuzi oshadi, chet elliklar uchun ham ayni muddao 
boʻladi. Masalan, Oʻzbekistondagi nufuzli oliy ta’lim muassasalariga oʻqishga kirishda yoki 
xorijliklarni katta maosh toʻlaydigan, nufuzli neft va gaz ishlab chiqaruvchi kompaniyalarga, oltin 
konlariga ishga olishda oʻzbek tilini bilish darajasi sertifikatiga ega boʻlganlarga ustunlik berish, 
shu bilan birga, xorijiy davlatlardagi konsulxonalarda, madaniyat markazlarida oʻzbek tilini 
oʻrganayotganlarga umumiy ragʻbatlantiruvchi mukofotni joriy etish maqsadga boʻladi. Masalan, 
“Oʻzbek tili bilimdoni” kabi mukofotlarni tashkil etish lozim. 
Xullas, oʻzbek tilini dunyo boʻylab yoysak, koʻplab xorijliklarni oʻzbek xalqiga boʻlgan 
qiziqishini ortishiga sabab boʻladi, bu esa mamlakatimiz ijtimoiy, iqtisodiy, madaniy hayotiga 
oʻzning ijobiy ta’sirini oʻtkazadi.