Мақола ва тезислар номи

Kalit so’z:
 siydik tizimi, buyraklar, piyelonefrit, siydik ranglari, alkaptonuriya, laboratoriya, 
tashxis.
Siydik inson hayotining asosiy mahsulotlaridan biridir.
Tananing odatda steril suyuqligi 
bo'lgan siydik, buyraklar tomonidan siyish deb ataladigan jarayon orqali ajralib chiqadi va siydik 
yo'li orqali chiqariladi. Siydik ko'pincha ko'plab kasallik sharoitlari uchun diagnostik xususiyat 
sifatida ishlatiladi. Ular fizikaviy yoki kimyoviy tarkibiy qismlarga asoslanib, organizmdagi 
jarayonlar haqida tushuncha berishi mumkin.
Uning asosiy komponenti, siydik umumiy hajmining 
92-99% ini tashkil etadigan suvdir. Ortiqcha suv bilan birga parchalanadigan mahsulotlar, toksinlar 
va zaharlar, gormonlar va boshqa ba’zi moddalar tanadan ajralib chiqadi. Shuning uchun siydikni 
tahlil qilish ko’p ma’lumotni taqdim etadi. Umumiy siydik tahlili asosiy diagnostik tadqiqotlardan 
biri bo’lib, u turli xil kasalliklar va patologiyalarga shubha qilishda, birinchi navbatda buyrak va 
siydik tizimining kasalliklarida, shuningdek profilaktik tekshiruvlar paytida va davolash 
samaradorligini nazorat qilish uchun buyuriladi.Umumiy siydikni tahlil qilish ushbu suyuqlikning 
fizik xususiyatlarini aniqlash va kimyoviy xususiyatlarini o’rganishni o’z ichiga oladi. Ushbu 
tadqiqot yordamida buyraklar, jigar, siydik pufagining turli xil kasalliklarini aniqlash, prostata bezi, 
o’smalar,piyelonefrit bilan bog’liq muammolarni, shuningdek klinik ko’rinishlar paydo bo’lgan 
dastlabki bosqichlarda bir qator patologik holatlarni dastlabki bosqichlarida aniqlash mumkin. 
Siydik tarkibiga ko’plab omillar ta’sir qiladi- bizning ovqatlanishimiz va ichkilikbozlik, stress, 
jismoniy faollik, dorilar va vitaminlar qabuli ahamiyatlidir.
Tekshiruv natijalari tasodifiy omillar sababli buzilmasligi uchun siydikni umumiy tahliliga 
to’g’ri tayyorgarlik ko’rish kerak. 

---

531 

Biomaterialni yig’ishdan bir kun oldin siydik rangini o’zgartirishi mumkin bo’lgan 
mahsulotlarni (masalan, yorqin rangli mevalar, sabzavotlar va ulardan tayyorlangan idishlar, 
dudlangan go’shtlar, shirinliklar va tuzlangan bodringlar) iste’mol qilmasligingiz kerak. 

Shuningdek, spirtli ichimliklar, vitaminlar, dorilar, diuretiklar (shu jumladan kofe) 
ichmaslik kerak. 

Jiddiy jismoniy faoliyat, hammom va saunalarni istisno qilishga harakat qiling. 

Hayz, harorat ko’tarilishi yoki qon bosimining sezilarli darajada oshishi bilan kechadigan 
yuqumli kasallik mavjud bo’lsa testni kechiktirish kerak, natijalar buzilishi mumkin. 

Sistoskopiyadan keyin 5-7 kun ichida siydik tahlilini o’tkazish tavsiya etilmaydi. 
Namunalar begona moddalar bilan ifloslanmasligi kerak. Shuning uchun material to’plash 
uchun barcha qoidalarga rioya qilishingiz kerak. 

Umumiy siydik tekshiruvi uchun tunda siydik pufagida to’planadigan ertalab siydik 
ishlatiladi. 

Materialni olishdan oldin dush qabul qilish kerak — bu qoidaga rioya qilmaslik siydikda 
eritrotsitlar va leykotsitlar sonining ko’payishiga olib kelishi mumkin. 

Namuna yig’ish uchun idish steril va toza bo’lishi hamda, dezinfektsiyalash vositalarining 
izlari bo’lmasligi kerak. Hozirgi kunda ushbu maqsadlar uchun asosan bir martalik 
konteynerlardan foydalanilmoqda. 

Tashqi jinsiy a’zolar bakteriyalarining namunaga kirishiga yo’l qo’ymaslik uchun dastlab, 
oz miqdordagi siydikni hojatxonaga chiqarib, so’ngra siyishni to’xtatmasdan idishga va 100-150 
ml to’plash kerak. Idish teriga tegmasligi kerak. 

Umumiy tahlil uchun yig’ilgan siydikni 1,5-2 soat orasida va salqin joyda 

(5-18 C) haroratda saqlash mumkin. Xona haroratida saqlangan siydik tahlil qilish uchun 
mos emas. 

Yangi tug’ilgan chaqaloqlardan siydikni yig’ish uchun dorixonada sotib olinadigan steril, 
siydik qabul qiladigan paketlardan foydalaniladi. Bolalar uchun qoidalar kattalarnikiga 
o’xshaydi. Chaqaloq materialini yig’ishdan oldin uni yaxshilab yuvib, toza quruq sochiq bilan 
artib olish kerak. Agar siydik qabul qilinadigan joyi bo’lmasa, siz yangi polietilen paketdan 
foydalanishingiz mumkin — ular yon tomondan kesilib, trusikka o’xshab kiygizsa bo’ladi, 
so’ngra yig’ilgan siydik steril idishga quyiladi. 
Oddiy siydik miqdori 100-300 ml ni tashkil qiladi, bu har ikki jinsdagi kattalar uchun bir xil 
bo’ladi. Agar siydik miqdori me’yordan past bo’lsa, bu suvsizlanish yoki buyrak 
yetishmovchiligining belgisi bo’lishi mumkin. Siydikning ko’pligi piyelonefrit yoki qandli diabet 
sababli bo’lishi mumkin . Siydikning oddiy rangi somonsimon sariq ko’rinishida bo’ladi-rang 
o’zgarishi muhim ko’rsatkichdir. To’q-qizil rang — gepatit, sirroz va xolestaz kabi kasalliklarga 
xos bo’lgan bilirubinemiyani ko’rsatadi. Qizil rang — piyelonefrit, tosh siljishi, sil kasalligi yoki 
hatto buyrak saratonining belgisidir. Piyelonefritda siydik deyarli rangsiz, och sariq rangga ega 
bo’ladi. Qora rang alkaptonuriya belgisidir va kulrang-oq tanada yiringli yallig’lanish reaksiyalari 
mavjudligini ko’rsatadi. Ba’zi dorilar va vitaminlarni qabul qilganda siydik och sariq rangda 
bo’lishi mumkin.Ko’pgina kasalliklarda siydik o’z rangini o’zgartirishiga qaramay,siydikning 
normal rangi inson to’liq sog’lom ekanligini anglatmaydi. Siydik hidining o’zgarishi ba’zi 
kasalliklarning mavjudligini anglatadi — masalan, tanosil tizimdagi yallig’lanish jarayonlarida 
xarakterli ammiak hidi paydo bo’ladi. Qandli diabetda siydikda asetonning yengil hidi bor. Odatda, 
siydikda ko’pik deyarli bo’lmaydi. Ko’p miqdordagi va doimiy, sariq rangli ko’pik yuqori protein 
sababli bo’ladi. Ko’pik shuningdek, og’ir stress, miya chayqalishi, miya qon aylanishining buzilishi, 
rivojlangan qandli diabet, yurak yetishmovchiligi va ba’zi metabolik kasalliklar sababli bo’lishi 
mumkin. Sog’lom odamda siydik shaffof bo’lishi kerak. Siydik xiraligi tuzlar, shilimshiq, qizil qon 
tanachalari, bakteriyalar, yiring tufayli yuzaga kelishi mumkin. Tolalar va iplar pielonefrit yoki 
siydik yo’li infeksiyasini ko’rsatishi mumkin. Odatda, bu ko’rsatkich 1000-1025 birlikni tashkil 
qiladi. Yuqori zichlik degidratatsiyani, past zichlik buyrak muammolarini ko’rsatadi. Kislota-ishqor 
muvozanati odatda pH shkalasi bo’yicha 5 dan 7,5 gacha bo’lishi kerak.Odatda siydikda oqsil 
bo’lmaydi yoki u juda oz miqdorda bo’ladi — 0,033 g/l gacha. Siydikda oqsil borligi buyrak 

---

532 
kasalligining belgisidir. Sog’lom odam siydigida shakar ham bo’lmaydi. Agar uning tarkibi 0,9 
mmol/l dan oshsa, bu qandli diabet rivojlanishini ko’rsatishi mumkin. Sog’lom odam siydigida 
bilirubin yo’q, uning mavjudligi jigar kasalligini ko’rsatadi. Siydikdagi keton tanalari qandli 
diabetni ko’rsatadi.Sog’lom odamda siydikning umumiy tahlilida mikroskop tekshiruvida 
eritrotsitlar 2 dan ortiq bo’lmasligi, leykotsitlar esa erkaklarda 3 tadan va ayollarda 5 tadan ortiq 
bo’lmasligi kerak. Qizil qon hujayralarining ko’payishi ko’plab kasalliklarga xosdir: piyelonefrit, 
urolitiyoz, glomerulonefrit, siydik yo’llari infeksiyalari, tizimli sil yoki zaharlanish (ayniqsa zaharli 
zamburug’lar, ilon zahari, benzol va anilin hosilalari). Leykotsitlarning ko’payishi buyraklar yoki 
siydik yo’llarining mumkin bo’lgan patologiyalarini ko’rsatadi: glomerulonefrit, piyelonefrit, 
uretrit, sistit, prostatit.Sog’lom kattalardagi siydikni tahlil qilishda cho’kindida gialin 
birikmalarining bo’lmasligi kerak. Ularning mavjudligi buyrak patologiyasi, yurak 
yetishmovchiligi, gipertermik holatlarning belgisidir. Ba’zida gialin silindrlari og’ir jismoniy kuch, 
yuqori qon bosimi va diuretiklarni qabul qilish fonida paydo bo’ladi. Javdar silindrlar mavjudligi 
glomerulonefrit, piyelonefrit, diabetik nefropatiyani ko’rsatishi mumkin, shuningdek, tanadagi 
virusli infeksiyalar, isitma yoki qo’rg’oshin zaharlanishi mavjudligini ko’rsatishi mumkin. Mum 
silindrlari siydik tahlilida bo’lmasligi kerak; ularning mavjudligi amiloidoz, buyrakning surunkali 
yetishmovchiligi yoki nefrotik sindrom mavjudligini ko’rsatishi mumkin. Sog’lom siydik steril, 
bakteriyalar mavjudligi siydik yo’li infeksiyasining aniq belgisidir, masalan, uretrit, sistit, prostatit 
va boshqalar .Odatda, siydikda zamburug’lar bo’lmaydi. Agar ular mavjud bo’lsa, bu siydik yo’llari 
yoki jinsiy organlarning zamburug’li infeksiyasini anglatadi. Ko’pincha zamburug’ immunitet 
tanqisligi sharoitida va uzoq vaqt davomida antibiotiklarni qabul qilganlarda aniqlanadi. Sog’lom 
siydikda deyarli tuzlar bo’lmaydi. Ularning mavjudligi degidratatsiya, ovqatlanishning keskin 
o’zgarishi, jismoniy faollikning oshishi, shuningdek podagra, o’tkir va surunkali nefrit, o’tkir 
buyrak yetishmovchiligi haqida gapiradi. Tashxis hech qachon faqat umumiy siydik tahlili asosida 
qo’yilmaydi. Ko’rsatkichlar turli xil kasalliklarga to’g’ri kelishi mumkin, shuning uchun umumiy 
siydik tekshiruvini o’zingiz mustaqil tahlil qilishga urinmang. Agar kerak bo’lsa, shifokor yagona 
to’g’ri tashxisni o’rnatishga yordam beradigan qo’shimcha tadqiqotlar tayinlaydi.
Bugungi 
zamonaviy tibbiyot laboratoriyalari ishini bundan ming yillar ilgari sodda ,aniq, tushunarli, ravishda 
anglashga qulay tarzda yozib ketgan Ibn Sino bobomizning noyob fikrlari bugun o’z isbotini topdi. 
Bobomizning tibbiyot olamiga qoldirgan nodir me’rosi biz uchun muhim ekanligini dunyo tan olib 
dasturul amal bo’lib xizmat qilmoqda.