Мақола ва тезислар номи

Material va uslublar:
biz tekshiruvga jalb qilingan 50 nafar yosh bolalarning nerv sistemasi 
bilan bog'liq. Kasallanishga duchor bo'lishiga asosiy sabablar 20 (40%) nafarida homiladorlik 
vaqtida yuqumli kasalliklarga uchragan, tashqi mexanik ta'sir bilan zararlanish, 13 (26%) nafari esa 
tug'ilgandan so'ng, hayotiy ortirilgan viruslar, 7 (14%) nafari tug'riq vaqtidagi jarohatlanishlar, 3 
(6%) nafari irsiy kasalligi bo'lgan, 2 (4%) nafari umuman bu nerv sistemasiga bog'liq bo'lmagan, 1 
(2%) nafari afsuski, tibbiyot xodimlarining xatosi tufayli, bunday kasallikga duchor bo'lgan, 1 (2%) 
nafari esa sababi aniqlanmagan holatda ekanligi aniqlandi. Bu kasalliklarga duchor bo'lgan 
bolalarning ko'pchiligi fizioterapiya amaliyotlari qo'llanilganidan so'ng umumiy holati yaxshilanishi 
qarib 70% holatlarda samarali davo usuli ekanligi aniqlandi. Fizioterapiya bilan birgalikda 
kasallikning asoratlari tufayli yuzaga keladigan patalogik jarayonlarni dori preparatlari bilan 
birgalikda olib borilsa, yuqori natijalarga erishishimiz mumkin. 
Xulosa 
qilib shuni aytaganda, yosh avlodning normal shakllanishida yosh oilalar va 
homilador ayollar o'rtasida tushuntirish, targ'ibot ishlarini olib borish nerv sistemasi bilan bog'liq 
bo'lgan kasalliklar shuningdek boshqa patalogik jarayonlarning oldini olishda ham muhim o'rin 
egallaydi. Bolalardagi nerv sistemasi bilan bog'liq nuqsonlarni bolalar muassasalarida tarbiyachilar, 
pedogoglar, vrach pediatirlar to'g'ri ovqatlanish qoidalari, jismoniy tarbiya mashqlarini yosh 
bo'yicha to'g'ri tashkil qilish, bolalarni sog'lomlik guruhlari bo'yicha alohida yondashish, 
uchraydigan surunkali kasalliklarini davolash bu kasalliklarni kelib chiqishni ancha qisqarishga olib 
keladi. 
ШИРИНМИЯНИНГ БИОЭКОЛОГИК, ДОРИВОРЛИК ХУСУСИЯТЛАРИ ВА 
ЕТИШТИРИШ УСУЛЛАРИ. 
Ганибоев Б.А. 
 Доривор ўсимликларни етиштириш ва қайта
ишлаш технологияси йўналиши 2-курс талабаси 
Қосимова Ш.М.
 Андижон қишлоқ хўжалиги ва агротехнологиялар 
институти ассистенти
Рустамова М.Н. 
Доривор ўсимликларни етиштириш ва қайта
ишлаш технологияси йўналиши 3-курс талабаси 
 
Президентимиз Шавкат Мирзиёевнинг 2017 йил 11 майдаги “Ўзбекистон Республикаси 
Ўрмон хўжалиги давлат қўмитасини ташкил этиш тўғрисида”ги ПФ-5041-сонли фармони ва 
“Ўзбекистон Республикаси Ўрмон хўжалиги давлат қўмитаси фаолиятини ташкил этиш 
тўғрисида”ги қарорида ўрмонларда доривор ўсимликлар парваришланадиган плантациялар 
майдонини кенгайтириш, асраш борасида муҳим вазифалар белгиланган. 
Жорий йилда қарийб 2 минг гектарга 70 турдан ортиқ доривор ўсимликлар экиш 
режалаштирилган. Йил охирига қадар қарийб 4 минг тонна доривор гиёҳлар йиғилиб, “Дори-
дармон” акциядорлик компанияси ҳамда “Ўзфармсаноат” давлат акциядорлик концерни 
корхоналарига етказиб берилади. 
Ўрмон хўжалиги давлат қўмитаси маълумотларига кўра, юртимизда 4 минг 500 дан 
ортиқ олий навли ўсимлик тури мавжуд. Шундан, 500 хили шифобахш хусусиятга эга бўлиб, 
улар замонавий тиббиётда ва халқ табобатида кенг қўлланилади. Афсуски, бугунги кунда 
ўрмон фонди ерларидаги 324 ўсимлик тури йўқолиб кетиш арафасида турибди. Далачой, 

---

234 
тоғрайҳон, ўлмас-ўт, сассиқ коврак, арслонқуйруқ, қизил дўлана, қириқбўғим, зубтурум, 
ширинмия, дуғбўйлар шулар сирасидандир. Бу каби холатларнинг олдини олиш, табиий 
захираларни сақлаш мақсадида ҳар йили ўрмон хўжаликларида доривор ўсимликлар 
плантациялари ташкил этилмоқда.Шу мақсадда Қорақалпоғистон Республикаси ва Хоразм 
вилояти ўрмон хўжаликларида 800 гектардан ошиқ ширинмия ўсимлиги плантациялари 
барпо этилмоқда. Бугунги кунда унинг илдизи жаҳон бозорида рақобатбардош маҳсулотга 
айланиб, шифобахш хусусиятлари жаҳон фармакологияси ва озиқ-овқат саноатида етакчи 
ҳисобланмоқда.
4
Қизилмия турлари дуккакдошлар — Fabaceae оиласига мансуб бўлиб, бўйи 50-100 см 
бўладиган кўп йиллик ўт ўсимлик. Мазкур ўсимликни рус тилида –солодка голая, ўзбек 
тилида - ширинмия, чучукмия, қизилмия, Қорақалпоғистон автоном республикасида эса бўян 
деб аташади.Қизилмиянинг Марказий Осиёда ўсадиган турларидан қуйидаги иккита тури - 
Оддий қизилмия, чучукмия (Солодкаобыкновенная) — Glycyrrhiza glabra L.. ва Урал 
қизилмияси Glycyrrhiza uralensis Fisch бор.Қизилмия турларининг ер остки қисми яъни илдиз 
тизими яхши тараққий этган бўлиб, кўп пояли, калта, йўғон илдизпояли. Ундан ер остида 
горизонтал ва вертикал новдалар (4-5 м чуқурликда) тарқалади. Пояси бир нечта, тик ўсади, 
шохланмаган ёки кам шохланган бўлади. Барглари тоқ патли мураккаб, 3-7 жуфт 
эллипссимон, чўзиқ- тухумсимон ёки ништарсимон, текис қиррали баргчалардан ташкил 
топган бўлиб, банди ёрдамида пояси билан шохларида кетма-кет ўрнашган, ёпишқоқ безлар 
билан қопланган. Қўшимча барглари майда, ланцетсимон, тўкилиб кетади. 
Гуллари қийшиқ, шингилга тўпланган. Гулкосача ва тож барглари 5 тадан: оқиш-
бинафша рангли гул капалак гуллиларга хос тузилган. Оталиги 10 та 9 таси бир-бири билан 
бирлашган 10 чиси бирлашмаган. беш бўлакли гуллари барг қўлтиғидан ўсиб чиққан шингил 
гултўпламга жойлашган.
Қизилмиянинг меваси ўроқсимон қайрилган, безли тиканчалар билан қопланган ёки 
силлик, пишганда очилмайдиган, кўп уруғли дуккак. Қизилмия июн-августь ойларида 
гуллайди, меваси августь-сентябрда етилади.
1
Қизилмия турлари Марказий Осиёнинг чўл ва ярим чўлларида, айниқса Туркманистон, 
Ўзбекистоннинг Амударё ва Сирдарё бўйларида, Қозоғистоннинг Сирдарё ва Урал дарёлари 
ҳамда Балхаш кўли бўйларида, Кавказ, МДҲнинг Европа қисмининг жанубида ва Сибирдаги 
шўр тупроқли чўлларда, ариқ, канал, дарё ва кўл бўйларида, бегона ўт сифатида дала ва 
экинзорларда ҳамда қумли қияликларда, тўқайзорларда ўсади. 
Кучли нектар ажратучи бўлганлиги сабабли асалари ва бошқа ҳашоротларни ўзига 
жалб қилади. Ширинмиянинг ер устки қисми ҳайвонлар учун тўйимли озуқа сифатида 
фойдаланилади. Поя таркибида 11-18% протеин, 10-15% оқсиллар, 3.3-9.1% ёғ ва бошқа 
фойдали бирикмалар мавжуд. Ер остки қисми пўстлоғи жигар рангли илдиз ва идлиз 
поялардан иборат бўлиб, узунлиги 180-200см атрофида қайд этилади. Илдиз ва 
илдизпояларида глицирризин кислотасининг миқдори-3-24%, глюкоза-8%, сахароза-11%, 
крахмал-34%, клетчатка-24% ни ташкил қилади. Сувда экстракцияга учрайдигин 
моддаларнинг миқдори- 43% га етади. 
Республикамиздан ширинмия хом-ашёси АҚШ, Буюк Британия, Германия, Япония, 
Корея каби ривожланган мамлакатларга экспорт қилинади. 
2.
Ширинмия ўсимлиги асосан уч хил усул билан, уруғидан, илдизпояларидан ва кўчат 
етиштириш орқали кўпайтирилади.