Мақола ва тезислар номи

TEXNOLOGIYA DARSLARINI O‘TISH METODIKASI 
 
Asadova Q. I. 
Buxoro viloyat Buxoro tuman
48-umumiy o‘rta ta’lim maktab o’qituvchisi. 
 
Annotatsiya:
ushbu maqolada bugungi kunda umuta’lim maktablarida texnologiya fanini 
o‘quvchilarni texnologiya darslarida texnik ijodkorlikni, qobiliyatini, tafakkurini rivojlantirish, dars 
jarayonida turli va tabiiy hamda metall va metallmas materiallarga texnologiya asosida ishlov berish 
usullarini o‘rgatish orqali kasb-hunarga yo‘naltirishni yanada kuchaytirish, xalq hunarmandchiligi 
asoslari, ro‘zg‘orshunoslik, elektrotexnika ishlarini bajarishda kasb-hunarga yo‘llash bo‘yicha bilim, 
ko‘nikma va malakalarni egallash hamda ularni hayotda qo‘llay olish layoqatini shakllantirish ko‘zda 
tutilgan. 
 
Kalit so’zlar:
 metodlar, motivatsiya, texnologiya, mohirlik
Mustaqil har tamonlama kamolga yetgan barkamol inson uchun zarur bo’lgan ma’naviyat 
qirralari iymon, ehtiqod, vatanparvarlik, insonga cheksiz muhabbat do’stlik, sadoqatlik, 
mehnatsevarlik, milliy g’urur kabi fazilatlarini shakllantirish zarur. 
O’zbekiston Respublikasi Oliy majlis 1997 yil 29 avgustda qabul qilingan “Ta’lim to’g’risida”gi 
yangi qonun va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” ta’lim sohasidagi siyosatimizni belgilab berdi. 
Uzluksiz ta’limni tashkil etishni rivojlantirish printsiplari o’zluksiz ta’limni isloh qilish, o’zluksiz 
ta’lim tizimi va turlari masalalarini qamrab olgan. Prezidentimiz I.A Karimov ta’kidlaganidek “Har bir 
insonning ayniqsa endigina hayotga qadam qo’yib kelayotgan yoshlarning ongiga shunday fikrni 
singdirish kerakki, ular o’rtaga qo’yilgan maqsadga erishishi o’zlariga bog’liq ekanligini, ya’ni bu 
narsalar ularning sobit qadam, g’ayrat, shijoatlariga, to’la-to’kis fidokorligi va cheksiz 
mehnatsevarliklariga bog’liq ekanligini anglab yetishlari kerak”. 
O’sib kamol topayotgan yosh avlodga ta’lim-tarbiya berish jarayonida mehnatga munosabatlarini 
shakllantirish zarur bo’lib, yosh avlod jamiyatimiz taraqqiyotida o’z bilimi mehnat, kasb-hunarlari 
bilan hissa qo’shishlari pedagog tarbiyachilarning oldida turgan eng muhim vazifalardan biri 
hisoblanadi. Undan tashqari qo’l mehnatiga o’rgatishda “Tikish va bichish”, “Pazandachilik”, 
“Plastilin bilan ishlash”, “ Qog’oz va karton bilan ishlash”, “Applikattsiya va mozayka ishlari” turlari 
bilan bosqichma-bosqich tanishib boradilar. Har bitta bo’lim o’quvchilarni hayotga mustaqil qilib 
tarbiyalashda muhim o’rin egallaydi. 
Yaratilgan mehnat natijalari o’ziga va yon atrofdagilariga foydasi tegishini ko’rgan o’quvchi 
mehnatni asrab-avaylashga va mehnat kishilarining mehnat natijalarini ham hurmat-izzat qilishga 
o’rganadi. 
Mehnat madaniyatini tarkib topishi uchun darslarda doimo bolalarning e’tiborini asbob va 
materiallarni saqlash qoidasi hamda joylashtirish tartibiga, ish joyini to’g’ri jihozlashga, materiallardan 

---

144 
tejamkorlik bilan foydalanish usullariga, ish harakatlarining mehyori va sifatiga, ish ko’rsatkichini 
ta’minlovchi tadbirlarga, ishlov berishda olinggan aniqlik va tozalikka rioya qilishga va nihoyat 
narsani chiroyli qilib bezashga talab qilib borish kerak. 
Kerakli material va asboblari bilan yetarli ta’minlanmaganlik ham mehnat madaniyatini 
shakllanishiga salbiy ta’sir etadi. Ba’zan o’quvchilarning tayyorlanmaganliklari va uyushmaganliklari 
tufayli o’qituvchining ko’p vaqti bekorga sarf bo’ladi: biri qaychisini, ikkinchisi qog’ozini olib 
kelmasdan mashgulotlarga katnashish ish qilayotgan o’rtog’ini narsa so’rab chalg’itadi. Shuning uchun 
o’qituvchi dars boshlashdan oldin guruh sardorlari yordamida o’quvchilar o’rtasidagi o’zaro do’stona 
yordamga tayanib o’z vaqtida choralar ko’rishi lozim. Biroq har qanday holatda ham o’quvchini uyga 
jo’natmaslik yoki jazo berish tartibida o’quvchini ishsiz qoldirmaslik kerak. 
Mehnat ta’limiga ijodiy tashabbussiz yondashish mehnatning aqliy rivojlanish omiliga 
aylantirmaydi. Bilimlarni qo’llashni talab qilmaydigan, tafakkurni faollashtirmaydigan mehnat 
faoliyati aqliy qobiliyatlarni o’stirmaydi. 
Mehnat ta’limi u yoki bu mehnat jarayonida belgilangan tartibda va harakatlar izchilligiga rioya 
qilish kerakligini muntazam tushuntirib borish bilan birga bo’ladigan ko’p marta mashq qilishlar 
natijasida tarkib topadi. 
Yosh avlodni mehnat faoliyatiga tayyorlash, shaxsni axloqiy va intellektual shakllantirish butun 
jamiyatning, xususan, ta’lim tizimining eng asosiy vazifalaridan biridir. P. Podlasiy ta’kidlaganidek, 
“O‘qitishning barcha sabablarini tahlil qilish imkonini beruvchi ilmiy nazariya hozircha yo‘q, shu 
bilan birga, didaktik jarayonlarning borishiga kompleks ta’sir qiluvchi barcha sabablarning bir-biriga 
zid bo‘lmagan manzarasini yaratishga sekin-asta, qadam-baqadam yaqinlashishdan boshqa yo‘l ham 
yo‘q” . Ma’lumki, o‘qitish metodlari pedagogik amaliyotda o‘qitishning konkret modellarini amalga 
oshirish vositalari hamda texnologik va pedagogik jarayonning asosiy qurilmasi hisoblanadi. M. I. 
Maxmutov o‘qitish metodlarining quyidagi vazifalarini ko‘rsatdi:o‘qitish metodlari barcha darajalarda 
o‘zaro ta’sir tizimining yetakchi

bo‘g‘inlarini ajratib ko‘rsatadi (o‘quvchi — o‘quvchi, o‘qituvchi — 
o‘quvchilar guruhi va shu kabilar); o‘quvchilarning bilish faoliyatini tashkil qilish vositasi sifatida

namoyon bo‘ladi; o‘qituvchi faoliyati uslublarining tizimini aniqlab beradi;

o‘quvchilarning o‘quv 
faoliyati usullari tizimini shakllantiradi;

o‘quvchilar jamoasiga va alohida o‘quvchilarga tarbiyaviy 
ta’sir

vositasi hisoblanadi. O‘qitish metodlarini takomillashtirish muammosi ko‘pgina olimlarning 
tadqiqotlarida o‘rganilgan. 
Bugungi kunda jamiyatimiz uchun har tomonlama rivojlangan fan texnika taraqqiyotini hayotga 
tadbiq eta oladigan yetuk malakali kadrlar tayyorlash masalasi turibdi. 
Mustaqil har tamonlama kamolga yetgan barkamol inson uchun zarur bo’lgan mahnaviyat 
qirralari iymon, ehtiqod, vatanparvarlik, insonga cheksiz muhabbat do’stlik, sadoqatlik, 
mehnatsevarlik, milliy g’urur kabi fazilatlarini shakllantirish zarur. 
Maktab ta’limining hozirgi bosqichida o’quvchilarni mehnatga tayyorlash, o’sib kelayotgan 
avlodning tahlim va tarbiyasidagi eng zarur masalalardan biridir. 
"Mehnat va uni o’qitish metodikasi” fani bo’yicha mo’ljallangan bo’lib, unda yangi pedagogik 
texnologiya yutuqlari asosida, "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi" hamda "Ta’lim to’g’risida"gi Qonun 
talablarini bajarish maqsadida o’quvchilarning tafakkurlarini yuqori darajada rivojlantirishga erishish 
umumiy ta’lim maktablari oldida turgan eng muhim vazifalarini amalga oshirishdir.
Mehnat ta’limi o’zining bosqichlarida bolalar, o’smirlar va yoshlarning yoshi, funktsional 
imkoniyatlarining o’ziga xosligi, ruhiy rivojlanishi, ijtimoiy mavqiega muvofiq ravishda ko’p 
tomonlama yo’nalishga ega bo’lishi lozim. U qo’ydagilarni taqozo etadi. 
-
Mehnatsevarlikni tarbiyalash, mehnat qilishga ehtiyojni, unga ongli, ijodiy munosabatda 
bo’lishni, o’z maxoratini doimo takomillashtirishga intilishni shakllantirish; 
-
Kasbiy faoliyati uchun ahamiyatli bo’lgan psixo-fizologik funktsiyalarini, shaxsning kasb-korlik 
jihatidan muhim bo’lgan umumiy va shaxsiy qobiliyatlarini rivojlantirish;
-
Tanlangan faoliyat sohasiga kasbiy faoliyatni keng politexnik bilim doirasi va kasbiy 
harakatchanlik bilan birga qo’shgan holda shakllantirish; 
-
Bunyodkorlik faoliyati jarayonida haqiqiy mehnat munosabatlariga kirishi, jamoa mehnatiga 
ijtimoiy tajriba to’plash; 

---

145 
-
SHaxsning barcha sohalarida madaniyatni tarbiyalash; 
-
Zamonaviy iqtisodiy bilimlarni egallash, yangicha iqtisodiy tafakkurni, omilkorlikni 
shakllantirish, haqiqiy iqtisodiy faoliyatida ishtirok etish; 
-
Mustaqillikni, tashabbuskorlikni tarbiyalash, muammoli vaziyatlarni ijodiy ravishda hal qilishga 
hozirlikni shakllantirish, ishlab chiqarishni boshqarishda ongli ravishda va faol ishtirok etish. 
Darslarda qo‘yiladigan maqsadlar ta’lim tarbiya ishlarini amalga oshirishda usullarni izlash va 
darsning rang-barangligini ta’minlashga yordam beradi. O‘qituvchining o‘qitish jarayonida ushbu 
vazifalarni amalga oshirishni bilishi ularning ijodkorlik va pedagogik mahorat bilan ishlashini 
ta’minlaydi.