Manzara janridagi asarlarini badiiy tahlil qilishga tayyorlash masalalari

ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Oliy ta’lim muassasalarida bo‘lajak tasviriy san’at o‘qituvchilarini kasbiy 
tayyorgarligini ta’minlovchi tasviriy san’atning barcha fanlari, ayniqsa kompozitsiya 
fani ham muhim ahamiyatga ega. 

---

SCIENTIFIC PROGRESS
 
VOLUME 2 ǀ ISSUE 2 ǀ 2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
  
Page 481
Ta’lim tizimi uchun, xususan oliy pedagogik ta’lim tizimida tasviriy san’at 
o‘qituvchilarini tayyorlash muammolariga bog‘liq bo‘lgan masalalar yuzasidan horijlik 
A.D.Alexin, V.S.Kuzin, N.M.Nemenskiy, Z.N.Novlyanskaya, N.N.Rostovsev, 
T.YA.Shpikalova, B.P.YUsov kabi bir qancha olimlar o‘z tadqiqotlar olib borganlar. 
O‘zbekistonlik olimlardan xususan, oliy pedagogik ta’limda tasviriy san’at o‘qitish 
muammolari bilan S.Abdullaev, B.Azimov, B.Boymetov, N.Tolipov, N.Oydinov va 
boshqalar ko‘plab ilmiy tadqiqotlar o‘tkazganlar. Biroq, bugungi kungacha tasviriy 
san’atda manzara kompozitsiyasi muammolari etarli darajada tadqiq etilmagan. Shu 
ma’noda keyingi yillarda amalga oshirilgan ilmiy tadqiqot ishlarida bu muammoning 
echimini topish yo‘llari bo‘yicha yangi ilmiy izlanishlarga xarakat qilinmoqda [7-12]. 
Masalan, bo‘lajak tasviriy san’at o‘qituvchisining kasbiy shakllanishida kompozitsiya 
masalalari bo‘yicha V.N.Bannikov, tasviriy san’at o‘qituvchisini kasbiy kompetentligini 
shakllantirish jarayonini uzviyligini ta’minlashning pedagogik shart-sharoitlari bo‘yicha 
N.N.Dolgixning ilmiy tadqiqotlari e’tiborga loyiq. 
Tasviriy san’atning eng qiziqarli janrlaridan biri bo‘lgan manzara janriga deyarli 
barcha rassomlar murojaat etadilar. Chunki ijodkor uchun tabiat ko‘p narsa beradi. 
Chizishni endi o‘rganayotgan bo‘lajak yosh rassom-o‘qituvchilar ham tabiat 
ko‘rinishlarini tasvirlash orqali ko‘p bilim va ko‘nikma, malakalarni o‘zlashtirib 
oladilar. Ular o‘z faoliyatlarida ma’lum bir qiyinchiliklarga ham duch keladilar. 
Manzaradagi suvda atrof-muhitning aks etishi, undagi narsalarning ko‘rinishi qanday 
ifoda qilinishi haqidagi masala ham shular jumlasidandir. 
Suv-daryo, ko‘l, hovuz yoki yo‘l o‘rtasidagi ko‘lmak manzaraga qanday go‘zallik 
bahsh etishi barchamizga ma’lum. Shuning uchun ham manzarachi rassomlar masalan: 
rus rassomlari A.Perov, V.Serov, I.Shishkin, o‘zbek rassomlari G‘.Abduraxmonov, 
A.Mirsoatov, O.Qozoqov, A.Jamolovlar aksariyat hollarda suv havzasi mavjud bo‘lgan 
ko‘rinishlarni tasvirlashni yoqtiradilar. Bu mavzuda ko‘plab o‘quv qo‘llanmalar, 
maqolalar yozilgan masalan G‘.Abduraxmonov «Kompozitsiya», B.Tojiev, 
N.Isaxojaeva “Qalamtasvir, rangtasvir va kompozitsiya asoslari”, N.Oripova 
«Rangtasvir», S.Abdirasilov «Tasviriy san’at o‘qitish metodikasi» uslubiy 
qo‘llanmalarida bu mavzu unchalik yoritib berilmagan[1:17]. Biz quyida ana shunday 
mavjud muammolar va ularni bartaraf etish usullari haqida so‘z yuritamiz.
MUHOKAMA
Manzarani aks ettirish qiziqarli, ammo unchalik oson ish emas. Bu ko‘pincha 
rassom narsalarni suvdagi aksini tasvirlashiga to‘g‘ri kelganida juda bilinadi. Odatda 
tinch turgan suv, doimo unga qarab turgan odamga nisbatan qarama-qarshi tomonda 
bo‘lgan narsalarni o‘z sathida aks ettiradi [13-18]. 

---