Ma’mur qahhorov

Abduraxmon Jomiy  (1414 - 1492)  falsafiy qarashlarini «Bahoriston», 
«Xaj qilish yo`llari xaqida», «Voxid atamasi haqida» risolalarida bayon 
etgan.  Uning  fikricha,  xudo  abadiy,  mutloq.  U  mav jud  bo‗lgan 
v aqtda  xali borliq yo‗q edi, dunyo o‗z boshlanishini olloxdan olgan. 
Jomiy  buyuk  shoir  sifatida  o‗z  falsafiy  qarashlarida  insonparv arlik 
g‗oyalarini  tarannum  etdi,  tasav v ufning  naqshbandiya  tariqatini 
nazariy v a amaliy jixatdan asoslash v a riv ojlantirishga harakat qildi. 
Sufiylik,  mutafakkir  fikricha,  xalol  v a  pok  yashash,  kasb-xunar  bilan 
tirikchilik  qilish,  qanoatli  v a  olijanob  bo‗lish,  ta‘magirlikdan o‗zoqroq 
yurish,  nafsni  jilov lash  demakdir.  Tasav v ufona  she‘riy  satlarda  u 
xudoni  «go‗zal  ma‘shuka»  deb  ta‘riflaydi,  sufiylik  e‘tiqodidagi 
insonning oliy maqsadi xudoning v asliga etishdir, deydi. 
Jomiyning  ijtimoiy  qarashlarida  odil  jamiyat,  adolatli  shox,  tenglik, 
erkinlik,  insof  v a  diyonat,  kishilar  o‗rtasidagi  o‗zaro  yordam,  mexr-
shafkat, do‗stlik v a birodalik xaqida  orzu qiladi. 
Temuriy  allomalaridan  buyuk  shoir  v a  mutafakkir    Alisher    Navoiy  
(1441-1501)ning fozil jamoa v a komil inson xaqidagi badiiy v ositalar, 
majoziy  obrazlar,  o‗xshatmalar,  ramzlarga  uralgan  fikrlari  bilan 
ma‘lum  v a  mashxurdir.  Shoir  dostonlarining  qaxramonlari  Iskandar, 
Farxod, Shirin, Layli, Majnunlar komil insonlardir. Ular mexnatsev ar, o‗z 
kasbining ustasi, aqlli, bilimdon, saxov atpesha, sofdil, kamtar insonlar. 
A.  Nav oiyning  ideal  jamiyat  v a  odil  podsho,  farov on  turmush  v a 
baxt-saodatga  eltuv chi,  zulm-istibdoddan  xoli  dav lat  xaqidagi 
g‗oyalari xali ham o‗z jozibasi v a ahamiyatini yo‗qotmagan. 
Xirotlik  Kamoliddin  Xusayn  Voiz  Koshifiy  (1440/1450 - 1505) axloq 
falsafasiga  oid    «Axloqi  muxsiniy», «Futuv v atnomai sultoniy», «Anv ari 
Suxayli»,  «Maxzan  –  ul  –  insho»,  «Risolai  xotamiya»  kabi  asarlarida 
go‗zal  xulq  –  odob,  dav latni  boshqarish,  ilm-fan  v a  kasb-xunar 
egallashning,  ta‘lim-tarbiyaning  qimmati  masalalarini  ishlab  chiqdi. 
Jamiyatga  qarashlarda,  sharq  mutafakkirlari  an‘analarini  dav om 
ettirib, 
odil 
podsho, 
xalqqa 
g‗amxo‗rlik, 
xaqsizlik 
v a 
o‗zboshimchalikka murosasiz xukmdor xaqida fikr yuritdi. 

---

Temuriylar av lodidan  Zaxiriddin  Muhammad  Bobur (1483 - 1530) 
Xindistonda «Buyuk mo‗g`ullar» saltanatiga asos solgan shox, badiiy, 
falsafiy  fikr  riv ojiga  salmoqli  hissa  qo`shgan  mutafakkirdir.  Uning 
dev onlari,  «Boburnoma»  asari,  shariyat  asoslari  to‗g‗risidagi 
«Mubayyan»  risolasi,  falsafiy  ruxdagi  ruboiylari  mashxur.  Boburning 
ijtimoiy – falsafiy qarashlari insonparv arlik g‗oyalariga asoslangan.  
Vatanni sev ish, boshqa xalqlar, millatlar, e‘tiqodlarga bag‗rikenglik, 
xurmat bilan munosabatda bo‗lish, aziz – av liyolar oldida o‗zini xoksor 
tutish,  shijoatlilik,  mardlik,  xayr  ishlar  qilish  – Bobur dunyoqarashining 
asosiy  xususiyatlari  ana  shulardan  iboratdir.  U  farzandi Xumoyunga 
yozib qoldirgan  «Vasiyatnoma»sida: «Xech bir qav mning ma‘budini 
buzmagil,  barcha  mazxab  kishilar  bilan,  shox  v a  ra‘iyat  orasidagi 
rishtaning  do‗stona  bo‗lmog‗i  uchun  har  bir  xolatda  insofga  rioyat 
qilguv chi  bo‗lgil.  Shunday  bo‗lsa,  mamlakatda  o‗zaro  ishonch  v a 
omonliklar barqaror bo‗lgay», deydi. 
Bobur tariqat v a din peshv olarini dav lat ishlariga aralashtirmagan, 
ammo Axmad Yassav iyga buyuk xurmat ko‗rsatgan, naqshbandiya 
tariqati  v akillari    Xoja  Axror  Valiy,  uning  muridi  Mav lono  Qozi,  Said 
Axmad Kosoniylar etagini tutgan, ularni iqtisodiy v a ma‘nav iy qo‗llab 
turgan. Xullas, Temur v a temuriylar dav ri falsafiy, ijtimoiy – axloqiy fikr 
taraqqiyotida o‗ziga xos  «Uyg‗onish dav ri» bo‗ldi, deyish mumkin. 
V. Turkistonda XVI  asr oxiri – XX asr boshlaridagi falsafiy fikrlar.  
Temuriylardan sung,   XVI asrdan boshlab, Mov arounnahrda o‗zaro 
urushlar  av jga  mindi,  markazlashgan  dav lat,  shu  jumladan, 
Shayboniylar dav lati ham inqirozga uchradi. Bu iqtisodiyotda, u bilan 
birga  dunyov iy  ilmlar,  falsafiy  fikrlar  rifojida  ham  o‗z  aksini  topdi. 
Shunga  qaramay,  falsafiy  tafakkur  riv oji  tuxtab  qolmadi.  Yusuf