Ma’mur qahhorov


Abu  Mansur  al-  Moturidiy  as  –  Samarqandiy



Download 0,63 Mb.
Pdf ko'rish
bet16/95
Sana07.07.2021
Hajmi0,63 Mb.
#111976
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   95
Bog'liq
falsafa

Abu  Mansur  al-  Moturidiy  as  –  Samarqandiy  (853-944)  nomi  bilan 
bog‗liq. Kalom targ‗ibotchilarini mutakallimlar deyilgan. Motrudiyning 
bosh  asari  «Kitob-ut-tav xid»da  shunday  deyiladi:  «Inson  o‗z  xatti-
harakatlarida  yaxshilik  v a  yomonlikni  faqlov chi  aqlga  ega.  Bizning 
ollox  to‗g‗risidagi  bilimlarimiz  ham  aqldandir».  Inson  o‗z  xatti-
harakatlarini soxibi ixtiyoridir, ya‘ni erkin iroda soxibidir. 
Kalom  falsafasining  yana  bir  zabardast  v akili  Abdulhamid 
Muxaddam  al-G„azzoliy    (1059-1111)  «Minxoj-ul-obidiyn»  asarida 
ilmning  zarurligi  v a  v azifalari xaqida shunday yozgan: «Ilm quydagi 
muloxazalarga  ko‗ra  ibodatdan  ilgari  turishi  kerak  :  din  buyurgan 
ibodatlarni saxix bajarish uchun mazkur arkonlarni chuqur bilish, ularni 
qanday  bajarish  v a  kimga  bag―ishlashni  yaxni  bilish  kerak  bo‗ladi. 
Bo‗lmasa  o‗zining  kim  yoki  nima  ekanligini  bilmagan  narsaga 
qanday  ibodat  qilasan?    Bunday  ibodatning  sanamlarga  yoki 
butlarga  qilingan  ibodatdan  nima  farqi  bor?»  Alloma  fikricha,  ilm 


ollox  taolo  oldida  xaqiqiy  qo‗rquv ni  tug‗dira  olishi  v a  ayni  paytda 
najotga umidbaxsh etishi tufayli foydalidir. Ollox ilm tufayli bilinadi v a 
ulug‗lanadi.  Shunday  qilib,  kalom  islom  aqidalari,  shariat  talab  v a 
ta‘qiqlariga  ko‗r-ko‗rona  e‘tqod  qilishni  emas,  har  qanday  bilimni, 
xaqiqatni mantiqiy dalillap asosini targib qiladi 
VIII-XIII  asrlarda  tabiatshunoslik  fanlarida  erishilgan  yutuqlar  v a 
kashfiyotlar falsafiy jixatdan umumlashtirishni, baxolashni taqozo etar 
edi.  Tabiiy-ilmiy  qarashlardan  umumiy  xulosa  chiqarish  jarayonida 
borg‗liq,  substantsiya,  materiya,  harakat,  v aqt,  fazo,  jon,  rux,  ong, 
tafakkur  kabi  falsafiy tushunchalar mazmuni to‗ldirib borilgan. Xind, 
xitoy  yunon  falsafasidan  eng  nodir  asarlarning  arab  tiliga  tarjima 
qilinganligi  v a  sharxlab  berilganligi  ham  falsafiy  tafakkurning 
riv ojlanishiga  turtki  bergan.  Mashshoiyyun  (Aristotel  falsafasini  ijodiy 
riv ojlantirish ) v a tabiiyyun (tabiatshunoslik falsafasi) ning asosiy qoida 
v a xulosalari o‗zaro uyg‗unlashib borgan. 
Mashshoiyyun yo‗nalishidagi, ya‘ni Aristotelning sharqdagi izdoshlari 
bo‗lgan mutafakkirlar qatoriga birinchi navbatda Forobiy v a Ibn Sino 
mansubdir.  Abu  Nasr  Forobiy  (873  –  950  )  bejiz  «Sharq  Aristoleli», 
«Ikkinchi ustoz» degan nomlarga loyiq topilmagan. Forobiy 160 dan 
ortiq  tabiiy-ilmiy  v a  falsafiy  asarlar  hamda  Aristotel  asarlariga 
yozilgan  sharxlar  muallifidir. Forobiy Aristotel izidan borib, ikki turdagi 
borliq  xaqida  yozadi:  «v ujudi  v ojib»  (ollox)  v a  «v ujudi  mumkin» 
(barcha  moddiy  v a  ruxiy  narsalar).  Ular  biri-ikkinchisi  bilan  sabab-
oqibat bog‗lanishidadir. Ollox – sabab, olam uning oqibatidir. 
Olamning  mohiyati,  Forobiy  fikricha,  sifat,  miqdor,  jav xar  (muxim 
xossa), aktsidentsiya (muxim bo‗lmagan xossa), imkoniyat, zaruriyat, 
tasodifiyat,  makon,  zamon,  harakat,  riv ojlanish  kabi  tushunchalar 
orqali  ochiladi.  Borliq,  o‗simlik,  minerallar,  fazov iy  jismlar,  aqilli 
mav judotlar  (insonlar), aqlsiz joniv orlar shakliga ega. Jamiki narsalar 
to‗rt unsur – suv , olov , xav o v a tuproqdan iboratdir. 
Forobiy  olamni  bilish  aql  v a  sezgilarga  tayanadi,  deb  hisoblagan. 
Bilishda aql v a mantiqiy tafakkurning urni beqiyosdir. Bilish tufayli aql-
tafakkur  v ositasida  ilm-fan  yaratiladi.  Fan  xodisaning  moxiyatini 
ochadi. U inson v a jamiyat extiyojini qondirishga xizmat qiladi. 
Forobiy  jamiyatga  qarashlarda  bir  qator  ilg‗or  g‗oyalarni  ilgari 
surgan.  Komil  inson,    fozil  fuqaro odil xukmdor xaqidagi fikrlar, baxt-
saodatga  dunyov iy  tarbiya  v a  ma‘rifat  orqali  erishilishi  xaqidagi 
xulosalar ana shular jumlasidandir. 

Download 0,63 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   95




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish