Ma’mur qahhorov


tajribaviy bilimlar (empiriya)ga



Download 0,63 Mb.
Pdf ko'rish
bet24/95
Sana07.07.2021
Hajmi0,63 Mb.
#111976
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   95
Bog'liq
falsafa

tajribaviy bilimlar (empiriya)ga  asosiy urg‗u bersa-da, bilishda aql, 
tafakkurning  axamiyatini  aloxida  qayd  etib  o‗tadi.  Dunyoni  bilish 
jarayonida odam chumolidek to‗plov chilik bilan yoki o‗rgimchakdek 
o‗zidan  to‗qib  chiqarish  bilangina  band  bo‗lib  qolmasdan,  bolari 
kabi  gullardan  nektar  to‗plab,  uni  keyin  asal  qilib  «qayta  ishlashi» 
kerak, ya‘ni xissiy bilish v a aqliy bilishni uyg‘unlashtirish kerak, degan.  
F.  Bekonning  frantsiyalik  zamondoshi    Rene  Dekart  (1596  -  1650) 
yangi  zamon  falsafasida    deduktiv  metod    v a  u  bilan  yaqindan 
bog‘liq  ratsionalizm  (aqliy bilish)ga diqqat-e‘tibor qaratganligi bilan 
ma‘lum  v a    mashxurdir.  Uning  ratsionalizmi    «Men  fikrlayapman, 
demak,  men  mav judman»  degan  jumlalarda  lo‗nda  ifodalangan. 
Dekart  xuddi    F.  Bekon  singari  bilish  uslubi  masalasini  asosiy  falsafiy 
muammo deb bildi. Ammo F. Bekondan farqli o‗laroq, induktsiyaga 
emas,  balki  o‗zi  «analitik»  yoki  «ratsionalistik  metod»  deb  nomlagan 
deduktsiyaga yuqori baxo berdi. Ushbu metod quyidagi talablarga 
asoslanadi:  1.  Faqat  aql  nuqtau  nazaridan  aniq,  rav shan  v a 
shubxasiz  xulosalargina  xaqiqat  deb  qabul  qilinadi.    2.  Xar  bir 
murakkab  muammo  tarkibiy  qismlarga  ajratib  o‗rganiladi.  3.  Bilish 
jarayonida  ma‘lum  v a  isbotlangan    narsalardan  noma‘lum  v a 
isbotlanmagan  narsalar  tomon  xarakatlaniladi.    4.  Tadqiqot 
dav omida  mantiqiy  bug‘inlardan  birortasi  tushirib  qoldirilmasligi 
kerak.  
R. Dekart ta‘limoti  dualistik falsafadir, ya‘ni mutafakkir bir  v aqtning 
o‗zida  xam  moddiy,  xam  ruxiy  boshlangichlar  –  substantsiyalarning 
mav judligi  xamda  teng kuchli ekanligini e‘tirof etadi. Uning fikricha, 
borliq  materiya  v a  ruxdan  iborat,  ularning  xar  ikkisi  xudoga 
bo‗ysunadi.  Dunyo  cheksiz  v a  abadiy,  u  inson  tafakkuriga  bog‗liq 
bo‗lmagan xolda mav jud v a doimiy riv ojlanishdadir. Aql, tafakkurga 
asoslanish  –  ratsionalizm  kishilarga  katta  naf  keltiradi.  Ayni  v aqtda  
«tug‗ma  g‗oyalar»  xam  mav jud.  Bu  g‗oyalar  odam  tugilishi  bilan 
xudo  tomonidan  uning  miyasiga  joylab  quyiladigan  bilimlardir. 
Xulosa, shakl v a boshqa umumiy tushunchalar shular jumlasidandir. 
Gollandiyalik  faylasuf  Benedikt  Spinoza  (1623-1677)  materiyani 
yagona  substantsiya  sifatida  talqin  etuv chi  materialistik  monizm 


vakili  bo‗lib  maydonga  chiqdi.  U  o‗zining  «Etika»  asarida  falsafiy 
qarashlarni  geometrik  lug‗at,  terminlar,  qoidalar,  teoremalar, 
aksiomalar,  ta‘riflar  v ositasida  tushuntirishga  xarakat  qilgan.  «Xudo 
deb  men  mutloq, absolyut cheksiz mav judotni, ya‘ni substantsiyani 
tushunaman, - degan edi u,- Substantsiya esa sanoqsiz atributlardan 
tuzilgan  bo‗lib,  xar  biri  abadiy  v a  chegarasiz  moxiyatni  ifodalaydi». 
Spinozaning  xudosi  tabiat,  tabiat  esa  yagona  mav judot,  u  o‗z-
o‗zidan mav jud bo‗lib, ayrim, konkret narsalarni yaratadi. Yaratuv chi 
tabiat  cheksizdir,  yaratilgani  esa  cheklidir.  Cheksiz  v a  abadiy 
tabiatda  chekli  xamda  v aqtinchalik  narsalar–moduslar  yashaydi. 
Mutloq tabiatga kenglik, xarakat v a tafakkur xos,-degan edi Spinoza. 
Mutafakkirning  fikricha,  inson  ushbu  cheksiz  abadiy  tabiatning  bir 
qismi.  Inson  tabiatni,  substantsiyani  tanlab,  bilib  olishi  mumkin.  U 
«Etika» asarining turtinchi qismi 26 teoremasida Shunday deydi: «Aql 
v ositasida  nimagaki  intilar  ekanmiz,  bu-bilishdir,  aqlni  raxbar  deb 
bilgan jon faqat bilishga eltuv chinigina o‗zi uchun foydali xisoblaydi». 
Spinoza  bilish  aniq  bo‘lmog‗i  kerak,  aks  xolda  u  zararli  narsaga 
aylanadi,  deb  xisoblagan.  Bilish  insonga,  insoniyatga  manfaat 
keltirishi lozim.  Aql bilan qilingan ish to‗g‗ri v a odilona bo‗ladi. 
Nemis 
tabiatshunos 
olimi 

Download 0,63 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   95




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish