Ma’mur qahhorov

Bilishning asosi va maqsadi
masalalari dastlab qadimgi yunon 
faylasuflari Demokrit, Platon, Aristotel, so‘ngra epikurchilar, skeptiklar, 
stoiklar diqqat markazida bo‘lgan.
Skeptitsizm
oqimi (Pirron, 
Karnead, Enesidem va b.) bilimni reallikdan ajratib, tashqi olamning 
chinligiga shubxa(lotin. «skepsis»-«shubxa») bildirgan yoki uning 
mavjudligini butunlay inkor qilgan bo‘lsalar, 
agnostitsizm
(lotin 
«agnosis»-«bilmayman ») vakillari to‘g‘ridan-to‘g‘ri «inson olamni bila 
olmaydi» deb hisoblab, aql-tafakkur rolini yerga urganlar.
Chunonchi, agnostitsizmning taniqli nazariyotchisi, ingliz faylasufi 
Devid Yum fikricha, har qanday bilish asli bilmaslikdan yoki 
bilmaslikning yangi sohalarini ochishdan iborat. Ushbu oqimning 
yana bir taniqli vakili – Immanuil Kant : «Insonlar to‘g‘risida biz xech 
nima bilmaymiz, biz ularning ko‘rinishlari bilan duch kelamiz, xolos» 
degan va borliqni bilib, anglab bo‘lmas mohiyatlar – «narsa 
o‘zida»lar yig’indisi deb atagan. Sokratning mashxur: «Men shuni 
bilamanki, xech narsani bilmayman» degan paradoksi ham ma’lum 
ma’noda agnostitsizmni oqlaydi. 

---

Ilmiy -dunyoviy falsafa inson aqli, tafakkurini, bilish imkoniyatlarini 
yetarlicha baholamaslik yoki qasddan kamsitish bilan aslo kelisha 
olmaydi, sezgilarimiz, tasavvurlarimiz, tushunchalarimiz borliq haqida 
to‘liq bilim berishga qodir, inson dunyoni bila oladi, deb hisoblaydi, 
ayni vaqtda dunyoni bilish murakkab, tadrijiy ijtimoiy-tarixiy jarayon 
ekaniga aloxida urg’u beradi. 
Ilmiy falsafa nuqtai-nazaridan skeptitsizm va agnostitsizmning 
gnoseologik ildizi bilish jarayonini amaliy faoliyatdan uzib talqin 
etilganidadir. Bilish dunyoni jonli mushoxada etib, shundan xulosalar 
yasashdangina iborat emas, bu buyumlashgan, murakkab «sub’ekt-
ob’ekt» munosabatlari, bir marotabalik akt emas, balki millionlab 
marotaba takrorlanuvchi, shu bois narsa-hodisa(ob’ekt) mohiyatiga 
bosqichma-bosqich kirib borish imkoniyatini beruvchi hayotiy 
jarayondirki, bunda sub’ekt tobora ob’ektni to‘laroq, mohiyatan 
aniqroq va atroflicha qamrab ola boradi. Qolaversa, atrof-olam 
xossa va qonuniyatlari bir yoki bir necha avlod sa’y-xarakati, 
biluvchanlik intilishi bilan kashf etilishi aslo mumkin emas. «Quloch 
yetmas narsani qamrab olib bo‘lmaydi» deydi donishmand. Buning 
uchun har qancha allomai zamon bo‘lmasin, bir olimu 
donishmandning, xatto, olimlar jamoasining xohish- irodasi, xarakati 
yetarli emas. Borliq – bexad, bexudud tilsimot, binobarin, uning 
qonuniyatlarini birin-ketin ocha borish uchun butun insoniyat ilmi, 
aqlu-tafakkurining mashaqqatli va beto‘xtov faoliyat ko‘rsatmog‘i 
talab qilinadi. Bilish asosida yotuvchi ana shu turli-tuman insoniy 
faoliyat ko‘rinishlarining jami