Ma’mur qahhorov

2- mavzu
Sharq Falsafasi
I. Qadimgi Xindiston va Xitoy falsafiy fikrning ilk o‘choqlari hisoblanadi.

Qadimgi xind falsafiy maktablari ikki turga bo‘linadi: astika – muqaddas kitoblar sanalmish vedalarga asoslanuvchi maktablar. Bo‘larga vedanta, mimansa, sankxya, nyaya, vaysheshika maktablari kiradi. Nastika – vedalarning muqaddasligini tan olmaydigan falsafiy maktablar. Bo‘lar qatoriga jaynizm, buddizm, charvaka, lokayata va boshqa maktablar kiradi.

Vedalar falsafasiga ko‘ra, jon va xudo bor narsalardir. Vedanta maktabining madxva oqimi ularni bir-biridan mustaqil deb hisoblasa, sharqata oqimi xudo va jon bir narsadir, deb e’tirof etadi. Kapila asos solgan (er.av. 600 - yillar) sankxya maktabi ta’limotiga ko‘ra olamda ham moddiy, ham ruxiy boshlangichlar mavjuddir. Jumladan, prakriti dunyodagi hamma narsaning ruxiy asosi deb hisoblangan. Olamni odam sezgi a’zolari va aql yordamida biladi. Ammo uning moxiyati veda aqidalari bilan ochiladi.

Nastika falsafiy maktablaridan jaynizm falsafasiga er.avv. VI asrda Vardxmana (asli ismi G‘olib Jina) asos solgan deyiladi. Uning ta’limoti – jaynizmga ko‘ra, borliq jonli va jonsiz mavjudotlarga bo‘linadi. Jonsiz tabiat bo‘linmas mayda moddiy zarrachalardan tuzilgan. Fazo, vaqt, harakat ham notirik borliqqa kiradi. Tirik tabiatga avvalo jon mansub bo‘lib, uning asosiy xususiyati onglilikdir. Jon – mukammal narsa, uning imkoniyatlari cheksiz. Biroq u tana bilan bog‘langan, tananing xoxish – istaklari, extiyojlariga bog‘langan. Shu bois jonni tanadan xalos etish, unga erkinlik bag‘ishlash kerak. Bu esa xaqiqiy ilmning, falsafaning vazifasidir.

Charvaka maktabi ta’limotiga ko‘ra, olam moddiy, tabiat, xatto inson ham to‘rt unsur – xavo, suv, tuproq va olovdan tarkib topgan. Boshqa mavjudotlardan farqli o‘laroq, inson ongli zot, u aql va sezgilari yordamida olamni bilishga qodir.