Mamleketlik universiteti jumanov m. A

II. 
Gigrofitler 
toparma jer - hawa ortaligma iykemlesken, 
deneleri belgili darejede suwga batqan halda osiwshi osimliklerde 
kiredi. Olar onsha teren bolmagan koller ham basqa suw 
hawizlerinin boylarmda osedi. Bularga qamis (Phragmites 
australis), jeken (Tupha laxmani, T, angustifolia) siyaqli wakiller 
de kiredi ham olar suwdi kop sanp qiliw esabman osedi.
Gigrofitler tiykannan qurgaq jerlerde ushirassa da olardm 
tirishilik iskerligi hawanin joqan lgalligma ham jeterli darejede 
suw menen tamyinleniwine baylamsli bolip, suw rejiminin 
ozgerip tunwma jaman iykemlesedi. Gigrofitler suw ham 
igalliqtin jetispewshiliginen azgana denesinin soliwi, olardm nabit 
bohwina alip keledi. Bui topar osimliklerinde awizsha arqali 
transpiraciya boliw juda apiwayi ham nazik jol menen otedi. 
Gigrofitler toqimalarmdagi igalliq 80% ham onnan da joqari 
boliwi mumkin. Joqari qurgaqshiliqta bul topar osimlikler soliydi 
ham nabit boladi.
Ш. Mezofitler 
toparma kiriwshi osimlikler gigrofitler menen 
kserofitler 
araligmdagi 
organizmler 
esaplanadi. 
Mezofit 
osimlikler ortasha zonamn igalhgi kem jerlerde ken tarqalgan 
bolip, olar uzaq dawam etpeytugm ham kem darejedegi 
qurgaqshihqqa shidam bere aladi. Bul toparga mangi jasil iyne 
japiraqli terekler, japiraqli terekler, putalar, jabayi ham madeniy 
osimlikler, efemerler ham efimeroidlar kiredi.
IV. Kserofitler 
toparma kiriwshi osimlikler dala, yanm shol 
ham shollerde tarqalgan. Olar topiraq ham hawada igalliqtm 
jetispewshiligine 
yamasa 
waqtinsha 
jetispewshiligine 
iykemlesken.
Kserofitlerd'n qasiyetleri: 1) japiraqlardin belgili darejede 
redukciyalaniwi; 2) olar denesi ham japiraqlari listinde qalin 
kutikula ham tuklerdi ti payda boliwi; 3) awizshalarmin japiraqqa 
teren jaylasiwi; 4) osimlikte japiraqtin awizshalar jaylasqan 
tarepinin ishke qarap oraliwi ham 
5) denede sklerenxima
114

---

clernentlerinin kobeyiwi siyaqli belgiler kseromorf belgiler dep 
ataladi. Kserofit osimliklerge tan bolgan usi korsetilgen belgiler, 
olardm shol ham dalanm awir sharayatma ekologiyaliq 
iykemlesiwinen kelip shiqqan.
Kserofitlerdin igalliq kem waqitta oni tabiw qabileti, olardm 
tamir sistemasmih iskerligi menen baylanisli. Bul toparga kiriwshi 
ayinm osimliklerdin tamirlan tik, kem shaqalangan adewir 
tcrenge, topiraqtm igal saqlawshi qatlamlanna jetip baradi. 
Bunday osimliklerge seksewil (Haloxylon), jantaq (Alhagi) misal 
boladi. Jantaqtm tam m 20 m terenlikke shekem baradi. Danli 
osimliklerdin tam irlan topiraqtm ulken bolimin orap aladi.
Kserofitler ishinde specifik duziliske ham qurgaqshihqqa 
jaqsi iykemlesken sukkulent ham sklerofit toparlarga ajiratiladi.
1.
 Sukkulentler 
suwli, japiragi ham denesi etli osimlikler 
bolip, olarda suw jiynawshi parenximalar jaqsi rawajlangan 
boladi. Sukkulentler Orayliq Amerika, Qubla Afrika, Jer orta 
tenizdin qurgaqshiliq zonalanna iykemlesken. Qurgaqshiliq 
dawirlerinde suw olardm suw alip juriwshi kletka ham 
toqimalannda toplanadi, transpiraciya processinde bolsa tejep 
sanplanadi.
Sukkulentlerdin deneleri qalm kutikula menen qaplan^an, 
awizshalarmm sani kop ham olar toqimalarga batip jaylasqan 
bolip, kundiz awizshalar jabiq, tunde bolsa ashiq boladi, CO