Mamleketlik universiteti jumanov m. A

radioaktiv
pataslaniw 
bolip tabiladi. Radioaktiv pataslamwdin tiykargi 
derekleri yadro quralin sinawlari, atom elektrostanciyalarmdagi 
janliwlar esaplanadi. Ortaliqtm radioaktiv pataslaniwi adamlar 
arasmda rak ham basqa keselliklerdin artiwina ahp keledi. 
Hawanin 
kushli 
pataslaniwi 
insan 
salamatligma, 
barliq 
organizmlerge keri tasir korsetedi.
Qalalar ham sanaat rayonlarmda adamlar arasmda nerv, 
jurek-qan tamir, bronxit, emfizema, dem qispa ham okpe ragi 
keselliklerinin kobeyiwi bayqaladi. Qala hawasmda sanaat 
karxanalari ham transport shigindilannda kancorogen zatlar bolip 
(benz(a)piren, aromatik uglevodorodlar), olardm jugimli tasiri 
natiyjesinde rak kesellikleri kelip shigadi. Avtotransporttm 
shigindi gazlerindegi qorgasin birikpeleri de insan den sawligi 
ushm qawipli esaplanadi.
Atmosferadagi turli zaharli gazler osimlik ham haywanlarga 
da ziyan jetkizedi. Kukirt gazi, ftorli vodorod, qorgasin, xlor ham 
basqalar osimliklerge asirese kushli tasir korsetedi. Osimliklerdin 
nabit boliwi, onimnin kemeyiwi, fotosintez intensivliginin 
ozgeriwi bayqaladi. Hawanm kushli pataslaniwi bazi iiy 
haywanlarmin nabit boliwma alip keledi.
Atmosfera hawasmdagi pataslandmwshi zatlardin insan 
organizmine tuwridan-tuwri yamasa tikkeley ziyanli tasir 
korsetpeytugm mugdari yaki 
ruxsat eligen mugdar REM 
dep 
juritiledi. Bunda ziyanli birikpelerdin adamnm miynet iskerligine 
ham keypiyatma ziyan jetkizbewi de nazerde tutiladi. Hawa 
pataslamwimh turaqli REM nen joqan boliwi xaliqtih keselleniw 
darejesiniri keskin artiwma alip keledi. Xahq jasaw ormlannda 
hawanin pataslanganliq darejesi ham tasiri REM korsetkishleri 
boyinsha belgilenedi. Atmosferanin pataslaniw indeksi (API) 
kompleks korsetkishi de qollamldi.
Turli zatlardm tasir darejesine qarap har turli REM 
korsetkishler belgilengen. Misali, tomendegi REM korsetkishlerin 
ajiratiw mumkin: iyis gazi-3 mg/m3; kukirt qosoksidi-0.05 mg/ 
m3; xlor-0.03mg/m3; fenol-0,01mg/m3; formaldegid-0.003 mg/m3; 
qunm-0,05 mg/m3 ham basqalar. REM korsetkishleri turli 
mamleketlerde panqlaniwi mumkin.
340

---

Atmosfera pataslaniwin normalaw ushm sanaat ham 
transporta jol qoyiliwi mumkin bolgan taslandilar -PDV normalari 
belgilenedi. Har bir derekler ushm aymqsha PDV normalari 
tastiyqlanadi. Usi normaga amel qiliw hawa pataslamwinm REM 
darejesinde bohwin tamiyinleydi.