Mamleketlik universiteti jumanov m. A

3. Reducentler 
- osimlik qaldigi ham haywan oligi menen 
aziqlaniwshi organizmler esaplanadi. Nabit bolgan osimlik ham 
haywanlardagi organikaliq zat mikroorganizmler, yagniy saprofit
304

---

V
halda jasawshi bakteriya ham zamamqlar tasirinde ldiraladi. 
Aziqliq shmjirlan bir - biri menen shegaralangan emes, balki bir
- biri menen jaqmnan aralasip - qosihp, jer usti aziqliq shmjirlarm 
payda etedi. Tiri jasil osimlikler - producentler bolip, olardi 
haywanlar yagniy konsumentler aziq sipatmda paydalanadi. 
Konsumentler oz nawbetinde birlemshi, ekilemshi, ushlemshi 
ham tortlemshi konsumentlerge bolinedi, yagniy:
Osimlik 
Shegirtke 
Qurbaqa 
Jilan
Producent------ ►Birlemshi------ ► Ekilemshi------ ► Ushlemshi
konsument 
konsument 
konsument
Konsumentler payda etken ekilemshi onim bir shmjirdan 
ekinshisine otiw menen aiding 6nimnin 100% inen tek 10% in 
saqlap qaladi, bul korsetkish jirtqishlar darejesinde 20% ti qurawi 
mumkin. Eger energiya deregi aziqliq mugdari joqari bolsa gana 
sonday dareje saqlanadi.
Avtotroflar payda etken massamn 80-90% ke jaqmi (japiraq, 
shaqa, paqal, meva, tuhim, tamir) geterotroflar geterotroflar 
tarepinen shiritiledi, bir formadan ekinshi formaga otedi.
Aziq shmjmmn har bir keyingi zvenosmda-aldmgisina 
qaraganda biomassanm azayip bariwi juz beredi. Maselen: 1 t. 
osimlikten orta esapta 10 kg otxor haywan gewdesi massasi payda 
boliwi mumkin. Aziq shinjinmn tiykan esaplangan osimlik 
massasi otxor haywanlardin uluwma massasmin barha bir neshe 
ret kop boladi. Solay etip, tabiyatta ekologiyaliq piramida payda 
boladi.
Onimdarliq piramidasi - cnergiyamri aziq shrnjinnda 
sanplaniw mzamliligm belgileydi.
Joqanda bayan etilgen aziq shinjirinda azayip banw 
qagiydasi grafik halmda sozilsa, ol pirainidani esletedi. Bunday 
jagday birinshi marte 1927-jil Ch.Elton tarepinen uyrenilip, Elton 
piramidasi yamasa osimlikler biomassasi piramidasi delinedi.
Piramidamn tiykann osimlikler - producentler payda qilsa, 
joqansm - iri jirtqishlar konsumentler quraydi. Piramidaпш 
biyikligi aziq shmjiri uzinligina ten keledi.
305

---