Mamleketlik universiteti jumanov m. A

6
,5-8,5 bolgan sharayatta guzetiledi.
Suw hawizlerinin oksidleniw ham tikleniw imkaniyati.
Tabiyatta eki zattm bir-biri menen ushirasiwman oksidleniw ham 
tikleniw reakciyasi payda boladi, Yagniy zatlardin biri ozinin 
elektronlann berip, xmamli oksidlense, ekinshi zat elektronlarm 
qaqbil qihp, unamsiz tiklenedi. Bul process vodorod ionlannm 
qatnasiwi natiyjesinde jiizege keledi.
Teniz ham ashshi suwlarda kislorod mugdan birqanshaga 
jetedi ham unamli potensial (Eh) shama menen 300-350 mv ga ten 
boladi. 
Tabiyiy 
suw 
qatlamlarmda 
kislorodtin 
mugdari 
paseygende Eh unamsiz halga otedi. Patas aqaba suwlardi tazalaw 
processinde ortaliqtm anayrob oksidleniwi Eh 400-200 mv ga, 
llaydm asiwmda 295-200 mv, taza llayda -70-100 mv, ashimagan 
aqaba suwda oksidleniw potensial (Eh) -0-400 mv, tazalangan 
suwda bolsa 
-100
mv ga shekem baradi.
Ortaliqta oksidleniwdin ozgeriwi menen ayinm organizmler 
ham olardin qurtlan 
(Chironomus dorsalis
) unamsiz fototaksin 
unamliga ozgertedi ham suwdm jaqtiliq kop qabatma juzip
150

---

shigadi. 
Kukirt bakteriyalar bolsa serovodorodti intensiv 
oksidleydi.
Suwdiri agisi. 
Bul faktor suw ortaligindagi haywanlarga ham 
osimliklerge kerekli kislorodti jetkerip beredi (sonday-aq 
nwqatlandiradi). Olar erkek ham urgashi jmis kletkalannm 
qosiliwin boldiradi, az hareket etiwshi haywanlardi ekinshi jerge 
aparadi, jas haywanlardin tarqaliwma jardem etedi, biraq agis 
kushli bolsa ziyanda beredi. Plankton organizmler suwdm agisrna 
qarsi tura almaydi. Tenizdin tasiw zonasi qatal boliwma 
qaramastan har-qiyli osimlik ham haywanlar menen qalifi 
qaplangan. Bul jerdin bay boliwmm sebebi awqattm kopligi 
jaqtihq ham kislorodtin sayiz suwda kop boliwi bolip esaplanadi. 
Sonm ushm bul jerden qurgaqhqtm kopshilik haywanlan 
awqatlanadi (quslar ham sut emiziwshiler), A1 qaytiw zonasmih 
turaqli turginlan tek suw organizmleri boladi.
Samal. 
Suw haywanlan ushin bul faktor onsha ahmiyetli 
emes, biraq jagada jasawshi ham jaga menen baylanisli 
haywanlarga tasiri bar. Kushli samal waqtinda kopshilik 
haywanlar olip qaladi. Jer listi haywanlarma tasiri kushli boladi. 
01
parlamw ham jilliliq qaytanwdi kusheytip jer listi 
haywanlarmm suw ham jilliq almasiwma tasir etedi. Sonliqtan 
ashiq maydanda jasawshi (samal kop bolatugm jerler) quslar, sut 
emiziwshiler h.t.b. organizmlerdin teri qaplamlan qalm, tigiz 
boladi. Maselen, samalli jerdegi Tibet gubeleginin qanati qisqa, al 
denesi taksheler menen qaplangan. Samal organizmlerdin 
tarqaliwma ulken tasir korsetedi. Barha kushli samal esip 
turatugm rayonlarda tur qurami juda jarli boladi. 
01
jerde 
ushpaytugin ham jiida ushqish haywanlar jasaydi. Maselen, teniz 
boylannda giibelekler jasamaydi. Al ayinm haywanlar (shagala, 
albatros) koship qomwga samaldan paydalanadi. Samal usilay etip 
ormekshi, siiyir shibinmn h.t.b. nasekomalardih tarqaliwma 
sebepshi boladi. Samal shol shegirtkesinin migraciyasmda 
ahmiyetli onndi oynaydi. Siit emiziwshiler ushm samal har-qiyli 
iyislerdi akelip beredi, usigan qarap ol bagdar jasaydi. Quslar 
bolsa samaldan jasinnadi.
151

---