Мамлакатимизда иқтисодий соҳада ислоҳотларни чуқурлаштириш ва эркинлаштириш борасида макроиқтисодий ва молиявий барқарорликка эришиш асосий вазифалардан бири ҳисобланади

-кредит ташкилотлари билан мижоз ўртасида бўладиган муносабатларда корхоналар фаолиятини бахолашнинг услубий асосларидаги камчиликлар;
-суғурта ташкилотлари билан корхоналар ўртасидаги муносабатларда катъий давлат конунчилик механизмининг мавжуд эмаслиги ва х.к. сабабларни киритиш мумкин.
Биз юкорида белгилаган эдикки, корхонада дебиторлик ва кредиторлик мажбуриятларининг юзага келишининг асосий сабаби хисоб китобларда тўловлар муддатининг ёки санасининг турли хисобот даврига тушиб қолишидир. Бунда дебиторлик кредиторлик мажбуриятларининг юзага чикишига хар қандай холда хам йул қўйилади. Агарда махсулотлар ортиб жунатиш оркали сотиладиган бўлса бунда тўловлар амалга ошиш санасига қадар, агарда товарлар пулини олдиндан тулаш асосида сотиладиган бўлса бунда хам товарларни жунатиш санасига қадар мажбурият, қарз сифатида хисобда акс этттирилади.
Дебиторлик ва кредиторлик мажбуриятлар бўйича хисобот, маълумотнома хар ойнинг 1-санасига тузилади ва тегишли ташкилотларга топширилади.
Дебиторлик ва кредиторлик карзлари корхона баланси, яъни хар чоракда тузиладиган корхона активлари, капитали ва мажбуриятлари холати туғрисидаги хисоботда хам акс эттирилади.
Бозор иқтисодиғти шароитида корхоналарнинг дебиторлик ва кредиторлик қарзларига бахо беришда уларни балан холатига келтириб ўрганиш хам мумкин бўлади. Дебиторлик ва кредиторлик қарзлари баланси улар орасидаги ўзаро тенглик нисбатини характерлайди. Бунда дебиторлик мажбуриятларининг кредиторлик мажбуриятларидан ортиб кетиши ёки аксинча холатлари ифодаланади.
Дебиторлик ва кредиторлик мажбуриятлари каторига 2002 йил 27-декабрда тасдикланган бухгалтерия балансига кўра куйидаги каторлар киритилади:
Дебиторлар таркибига:

• 
  харидорлар ва буюртмачиларнинг қарзи (4000 дан 4900 нинг айирмаси);
  
• 
  ажратилган бўлинмаларнинг қарзи (4110);
  
• 
  шуъба ва карам хўжалик жамиятларининг қарзи (4120);
  
• 
  ходимларга берилган бўнаклар (4200);
  
• 
  мол етказиб берувчи ва пудратчиларга берилган бўнаклар (4300);
  
• 
  бюджетга солиқ ва йиғимлар бўйича бўнак тўловлари (4400);
  
• 
  максадли давлат жамғармалари ва суғурталар бўйича бўнак тўловлари (4500);
  
• 
  таъсисчиларнинг устав капиталига улушлар бўйича қарзи (4600);
  
• 
  ходимларнинг бошка операциялари бўйича қарзи (4700);
  
• 
  бошка дебиторлик қарзлари (4800)
  

Кредиторлар таркибига:

• 
  мол етказиб берувчилар ва пудратчиларга қарз (6000);
  
• 
  ажратилган бўлинмаларга қарз (6110);
  
• 
  шуъба ва карам хўжалик жамиятларига қарз (6120);
  
• 
  солиқ ва мажбурий тўловлар бўйича кечиктирилган мажбуриятлар (6240);
  
• 
  олинган бўнаклар (6300);
  
• 
  бюджетга тўловлар бўйича қарз (6400);
  
• 
  суғурталар бўйича қарз (6510);
  
• 
  максадли давлат жамғармаларига тўловлар бўйича қарз (6520);
  
• 
  таъсисчиларга бўлган қарзлар (6600);
  
• 
  мехнатга хак тўлаш бўйича қарз (6700);
  
• 
  бошка кредиторлик қарзлари (6950 дан ташкари 6900).
  

56-жадвал
“АВС” акционерлик жамиятининг дебиторлик ва кредиторлик қарзлари балансини таҳлили