Mamlakatimizda ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni samarali amalga oshirish

QQ bozor chizig’i
 
 
35 
A 
 
C 
 
22.5
P 
B 
R
F=10 
1 2 
Beta: β
i 
18.3-rasm. 
Bir faktorli model yakka aksiyalari uchun beta va kutilgan 
foyda grafigi. 
Biroq, P qimatbaho qog’ozning sistemalashmagan riski A qimmatbaho 
qog’oz kombinatsiyasining nosistematik riskiga teng bo’lishi shart emas. Chunki, 
sistemalashmagan risk yirik portfelda diversifikatsiyalanib ketadi.
Albatta,qimmatbaho qog’oz bozori chizig’idagi nuqtalarning potensial 
kombinatsiyalari cheksiz. Biz risksiz darajada qarz olish orqali C( A yoki L) ni P 
ga investitsiya qilishga qo’shib olishimiz mumkin. Qimmatbaho qog’oz bozori 
chizig’idagi nuqtalarning noaniq soni ham ishlatilishi mumkin. 
Keling endi B qimmatbaho qog’ozga to’xtalamiz. Chunki, uning kutilgan 
foydasi chiziqdan pastda va birorta investor uni saqlay ololmaydi. Uning o’rniga 
esa, investor P qimmatbaho qog’oz yoki A va risksiz aktivning kombinatsiyasi 
yoki boshqa kombinatsiyani afzal ko’rardi. Shuningdek, B qimmatbaho 
qog’ozning narxi ham juda baland. Uning narxi chiziqdagi muvozanatga kutilgan 
foydani kamaytirib, raqobat mavjud bozorda tushadi. Bir xil turdagi risk 
qimmatbaho qog’ozlarning turli kutilgan foydalarga ega bo’lgan holatlarni 
ko’rayotgan investorlar arbitrajlar deb ataladi. Arbitraj savdosi bu yerda qisqa B 
qimmatbaho qog’ozni sotish va P qimmatbaho qog’ozni sotib olishdir. Foyda 
bunda B va P qimmatbaho qog’ozning bozor narxlaridagi farq bo’lardi. 
Arbitrajning g’oyasi va uning aktivlarning narxlashdagi aniqligi arbitrajning 
narxlash nazariyasiga tegishli.
Keyingi bahs 10.3 rasmdagi qimmatbaho qog’ozlar bozori chizig’i uchun 
tenglamani aniqlashda yordam beradi. Biz bilamizki, chiziq algebraik jihatdan ikki 

---

172 
nuqtadan ifodalaniladi. U ehtimol risksiz daraja va P aktivga e’tibor berishda ham 
eng oson bo’lishi mumkin, chunki risksiz daraja 0 betaga va P 1 betaga ega.
Bilamizki, 0 betali aktivdagi foyda R
F
va P aktivdan kutilgan foyda 
𝑅
𝑃
̅̅̅̅
va u 
quyidagicha ko’rsatiladi: 
𝑹
̅ = 𝑹
𝑭
+ 𝜷(𝑹
𝑷
̅̅̅̅ − 𝑹
𝑭
)
(5) 
5 tenglamadagi 
𝑅̅
xohlagan qimmatbaho qog’oz yoki qimmatbaho qog’oz 
chizig’ida yotuvchi portfeldan kutilgan foyda kabi tushuniladi. 
𝛽
esa qimmatbaho 
qog’oz yoki portfelning betasi. 
CAMP da qimmatbaho qog’ozning betasi qimmabaho qog’ozning bozor 
portfelidagi harakatlarga mosligini o’lchaydi. Arbitraj narxlash nazariyasining bir 
faktorli modelida qimmatbaho qog’ozning betasi uning faktorga mosligini 
o’lchaydi. Endi biz bozor portfelini yakka faktorga bog’laymiz.
Katta va diversifikatsiyalashgan portfel sistemalashmagan risklarga ega 
emas, chunki individual qimmatbaho qog’ozlarning nosistematik risklari bo’linib 
ketgan. Bozor portfeli to’la diversifikatsiyalanishi uchun yetarlicha qimmatbaho 
qog’ozlar bor deb tasavvur qilib, birorta ham qimmatbaho qog’oz bozor
noproporsional bozor bozor ulushiga ega emas deb o’ylaganda, bu portfel to’liq 
diversifikatsiyalanadi va nosistematik risklarga ega bo’lmaydi.
107
Boshqacha qilib 
aytganda, bozor portfeli yakka portfel bilan to’liq bog’langan va faktorning 
haqiqatda yuqori va past skilli holati. To’g’ri baholagandan so’ng, biz bozor 
portfelini o’zini ham factor sifatida takidlasak ham bo’ladi.
Bozor portfeli boshqa qimmatbaho qog’oz yoki portfellarga o’xshab 
qimmatbaho qog’ozlar bozori chizig’ida yotadi. Bozor portfeli faktor 
hisoblanganida, tarifga asosan bozor portfelining betasi 1 ga teng bo’ladi.. bu esa 
10.4 rasmda ko’rsatilgan.( biz 10.3 rasmdan aniqlik uchun aniq kutilgan foyda va 
qimmatbaho qog’ozlarni o’chirib tashladik: ikki grafik umuman bir biri bilan 
o’xshash) bozr portfeli bilan faktor sifatida tenglama 10.5 quyidagicha bo’ladi: 
𝑅̅ = 𝑅
𝐹
+ 𝛽(𝑅
𝑀
̅̅̅̅ − 𝑅
𝐹
)
Rasm – 10.4. bir faktorli model ostidagi bozor portfeli uchun beta va kutilgan 
foyda grafigi.