Mamlakatimizda ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni samarali amalga oshirish

Kutilgan foyda(%) Qimmatbaho qog’oz bozori 
chizig’i 
𝑅
𝑀
̅̅̅̅
𝑅
𝐹
1
Beta 
107
Bu xulosa real hayotda qo’l bermasligi mumkin. Misol uchun, hattoki General Electric ning bozor qiymati 
S&P 500 indeks bozor qiymatini faqat 1 yoki 2 % ni tashkil etadi. 

---

173 
Bu yerda 
𝑅
𝑀
̅̅̅̅
bozordagi kutilgan foyda. tenglama ko’rsatadiki, xohlagan 
attivdagi kutilgan foyda, 
𝑅
𝐹
, qimmatbaho qog’oz betasiga chiziqli bog’langan. 
Tenglama oldingi bo’limdagi CAMP bilan bir xil.
19-mavzu. Risklarni minimallashtirishning moliyaviy usullari
 
Reja: 
1.
 
Aktivlarni baholashning asosiy tushunchalari va kapital bahosi 
2.
 
Aktivlarni baholashning asosiy jarayoni 
3.
 
Kapitalning alohida manbalari bahosini hisoblash 
4.
 
Kompaniyaning o‘rtacha tortilgan kapital bahosini hisoblash 
5.
 
Kapitalning tuzilmaviy bahosini aniqlash
 
1.
 
Aktivlarni baholashning asosiy tushunchalari va kapital bahosi
108
 
 
Firmaning kapital bahosi kompaniyaning barcha investorlari oladigan 
qaytim stavkasini ifodalaydi. Kompaniyaning kapital bahosi nazariya bo‘yicha 
juda jozibador tushuncha, ammo amaliyotda bu masala qisman murakkab. 
Nazariya bo‘yicha, quyidagilar talab etiladi: (1) kompaniyaning barcha kapital 
manbalarini va ularning qiyosiy muhimligini aniqlash (ya’ni har bir manbadan 
keladigan investitsiyalangan kapitalning nisbati); (2) kompaniya foydalangan 
kapital manbasining bozor qaytimi darajasini baholash; (3) har bir kapital manbasi 
uchun talab etilgan o‘rtacha qaytim stavkasini hisoblash, bunda har bir manbadan 
keladigan qaytim miqdori uning firmaga qilingan yalpi investitsiyadagi ulushini 
o‘lchash orqali hisoblanadi.
Kapital bahosi nafaqat kompaniyaning umumiy faoliyat natijasini ifodalaydi 
balki, firma tomonidan amalga oshiriladigan yakka investitsiya qarorlarini qabul 
qilishda ham foydalaniladi. Masalan, Exxon Mobil Nigeriyada yangi neft ishlab 
chiqarish bo‘yicha mulk sotib olmoqchi, bunda kompaniya investitsiya o‘zini 
oqlashi uchun qancha qaytim lozimligini hisoblashi zarur. Yana bir misolni 
olaylik, kompaniya tahlilchilari Shimoli- sharqiy Osiyoda kimyo zavodini qurish 
maqsadida investitsiyadan olinadigan daromadni taqqoslash uchun mo‘ljalli 
qaytimni belgilab olishlari kerak bo‘ladi. 
Diqqatingizni jalb etish uchun quyidagi misolni olaylik, 2011-yil Exxon 
Mobil Korporatsiyasi firma aktivlari buxgalteriya qiymatining 26.93% ga teng 
bo‘lgan darajada yuqori daromad oldi va qaytim stavkasi firmaning jami aktivlari 
bozor qiymatining 10%ga teng bo‘ldi. Shunga ko‘ra, firma barcha investorlari 
(aksiyadorlar va kreditorlar) ehtiyojlarini qondirish uchun 10% dan kamroq 
daromad olishiga to‘g‘ri kelgan, ammo moliyaviy inqiroz kuchaygan davrning 
o‘rtasi bo‘lishiga qaramay, firma investorlari uchun yetarli daromad shakllantira 
olgan. Bu bobda biz kompaniya fondlari bahosini hisoblashga alohida to‘xtalib 
108
Arthur J. Keown, John D. Martin, J. William Petty, Foundations of Finance, Global Edition, 8/E, Pearson, 
2014, p. 275-276 

---

174 
o‘tamiz. Shuningdek, biz kompaniyaga qarz va ulush sifatida aksiyadorlar 
tomonidan qo‘yilgan kapitalning o‘rtacha tortilgan bahosi yoki sodda qilib 
aytganda kompaniyaning kapital bahosini o‘rganib chiqamiz. 
Kompaniyaning kapital bahosi ba’zida kompaniya kapitalining