Мамлакатимиз раҳбари И

77

Кима сабабдан меҳнат жамоаларида турли хил низолар келиб чиқади? Бунинг бир неча сабаблари бор:

алоҳида шахс ва жамоатчилик макфаатларининг мос
келмаслиги;
айрим алоҳнда жамоа аъзолари хатги — ^аракатларининг
ижтимоий, группавин нормаларга зид кедиши (тартибсизлик.
интизомнинг бузилипш, маҳсулотдаги брак, ишнинг самарасизлиги
ва 6.Қ.);

жамоа аъзолари қарашларидаги номувофиқликлар;

ишни ташкил этиш ва меҳнатга муносабатдаги фарқлар;
■ шпчи—ходимлар ўртасидаги вазнфаларнинг тўғри
тақсимланмаганлиги ва ^—зо.
Демак, юқоридаги ҳолатлар кўп ҳолларда қуйқадги турдаги низоли вазиятларни келтириб чиқаради:
таъсирнинг йўналишига кўра: вертикал ва горизонтал;
низони ҳал қилиш усулига кўра: антогонистик ва келишувга
олиб келадиган низолар — компромисс;
камоён бўлиш даражасига кўра: очиқ, яшириш, потенциал,
асосли;
ишгирокчилар сонига кўра; шахсий, шахслараро,
гуруҳлараро;
келиб чиқшп табиатига кўра: миллий, этник, миллатлараро,
ишлаб чиқариш, э^иссий—эмоционал.
Агар юқоридагиларни таҳлил қиладиган бўлсак, «горизонтал низоларп ҳаётда энг кўп учрайди, Буядай номуросозликлар аксарият ҳолларда ходимлар ўртасида айрим аъзоларнинг ишни яхшилаш, янги иш методлариии жорий этиш, ахлоқ нормаларини ҳимоя қилиш, адолат учун кураш, илгор жамоа аъзоларининг шу ердаги маъвавий муҳитии соғломлаштириш борасидаги фикрларини айримлар томонядан эътирозлар билан қабул қилиши натижасида рўй беради.
«Вертикал низолари эса купинча раҳбар билан ходим ўртасида
содир бўлиб, у бир қарашда лидерликка даъвогарлик, юқоридан
тазйиқ, пастдан туриб бошқа ходимлар ёки кучлар атрофида
бярлашиш, сараланишлар оқибатида келиб чиқади. Бунда ниэонинг
ташаббускори ва бош айбдори кимлигига боғляқ тарзда уни хал
қилиш усули танланадя. Масалан, агар бошлиқ ходимнинг ишга
масьулиятсизлйгидан нороэилиги туфайли пайдо бўлган ниэо билан
унянг црофессионализм борасида хадеб «ўзини
кўрсатаётганлигидан» норозилиги туфайли келиб чиқадиган низонинг ҳам фарқи бор.
Ҳар қандай низонннғ асл туб мохияти шундаки, унинг пайдо бўлиши айрим ўзгаршаларга олиб келади. Бу ўзгариш ижобий ўзгаришдарни келтириб чиқврса, уни конструкгав, салбйй оқябатлар ёки ходимлар қўнимсвзлшини келтириб чиқарса, диструктив характерли деб атаймиз.
* Низоларни ^ал қилиш
Ҳар бир низо алохвда ^одиса сифатида тахлил ^лвнади, лекин уларнинг барчасига хос бўлган айрим қонуниятлар борки, уларга аввало уиинг босқичлари ёки фазалари киради : I. Низо ол и босқич — конфронтация П. Низонғ т ўзи: компромисс ёки жанжал Ш. Ннзодан чицшп: мулоқот ёки диссонанс. Демак, бирпнчи босқичда конкрет масала юзасидан фикрлар ёки қарашларда тафовут еки қарама — қаршилик учун шарт— шароит пайдо бўлади, Томонлар ўртасига совуқчилик тушади, улар ўзаро келипюлмай қоладилар, агар бунда ташқзридан қараганда, кўзга ташлаяадиган низо бўлмаса—да, ўша шахсларнинг ўзи бир-бирларига нисбатан муносабатларида буни хдс кила бошлайднлар. Агар рахбар айнан шу босқичда ходнсага аралашиб, ўэ вақтида оқилона қарорлар қабул қи-.олмаса, низо иккинчи босқичга ўтади,
Икквнчи босқичда қар иккала тэмоя ўэ қарашларини қарши томонникидан афзал билиб, очиқчасига бир — бирларини айблай бошлайдилар. Шу пайгда бошлиқ уларни келипгшршпга уринади, агар бу «уриниш» алохвда — алохида тарзда томонларни кабинетга чақириб рўй берса, вазият янада таранглаогаб, зқадият чуқурлашиши, томонлар ўз холича бошлиқви з}ам ўзишшг тарафдори қилиб, у хам низонинг ишгирокчисйга айлдниб қолиши муқаррар бўлиб қолади. Шунинг учун ҳам цсихология хар қандай низони томонларни бирга чақиргак ҳолда ҳал қилиш ва компромисс қарорлар чт^аришга тайёр туришви тавсия этади. Бунинг учуя раҳбарда низонинг тахмииий образи ва уни ҳал қилншга бир нечта алтернатив ечнмлар бўлиши керак. Бошлиқ бирор томонга кўпроқ ён боса бошласа хам. Нииштирсжчииига айлвнади. Шунинг учун у холис тарзда низонинг келиб чиқиш сабаблари, кимларнинг манфаатига зид ишлар қилннаёттанлиги, низо иштирокчиларининг шахсий ва профессионал хусусиятлари, кучли ва кучсиз томонларини тахлил қилиб, низонинг «портретиини ўзи учун тасаввур қила олиши керак. Шундан кейингина, томонларни чақириб, масалага янада ойдинликлар киритиб, томонларни келяшувга чақиради. «Мен нима бўлгашши, муаммо нимада эканлнгини билиш учун Сизларни чақирдии" деб гап бошлаши ва ҳар бир томоннинг фикрк му^имлигини таъкидлаб, айни пайтда вазиятни цаттиқ назорат қиляши, унинг кечишини бошқарнши лозим.