|
URTO ‘Q M O Q
( О 'zbek xalq ertagi)
Bir b or ekan, bir y o ‘q ekan, bir kam pir bilan chol
bor ekan. U lar ovchilik
bilan tirikchilik o ‘tkazar ekanlar.
Bir kuni chol tuzoq q o ‘yib o ‘tirgan ekan, tuzoqqa bir
katta laylak ilinibdi. Yugurib borib uni tuzoqdan chiqargan
ekan, laylak odam ga o ‘xshab so‘z boshlabdi:
— Ey chol, m en laylaklarning boshligMman. M eni q o ‘yib
yubor. N im a tilasang shuni beram an, m ening m akonim ana
u ro ‘paradagi tog‘ning orqasida, „Laylakvoyning uyi qayda?“
deb so‘rasang, ham m a aytib beradi.
C hol laylakni q o ‘yib yuboribdi, ertasiga ertalab turib,
Laylakvoyning sovg‘asini olib kelm oq uchun yoMga tushibdi.
Oz yurib, ko‘p yurib, bir joyga boribdi, bir to ‘da q o 4y boqib
yurgan c h o ‘ponga duch kelib, undan:
— Bu q o ‘ylar kimniki? — deb so‘rabdi. C h o ‘pon:
— Laylakvoyniki, — debdi va cholni yoMga solib yuboribdi.
67
C h o ‘pon b ir joyga borib, yilqi boqib yurgan yilqichidan
so‘rabdi:
— Bu yilqilar kim niki?
— Laylakvoyniki.
Chol:
— Laylakvoy m enga sovg'a va’da qilib edi, nim a so‘ray?
— degan ekan, yilqichi:
Laylakvoyning bir xumchasi bor. „Q ayna, xum cha!“ desa,
tilla qaynab chiqadi, shu xum chani so ‘rang, — debdi.
C hol yetti kecha-yu yetti kunduz deganda Laylakvoyning
uyiga yetibdi. Eshikdan kirib:
— Assalomu alaykum! — debdi. S hunda Laylak:
— N aq salom ing b o ‘lm asa, ikki yam lab b ir yutardim .
Sovg‘aga kelgandirsan. Q ani, nim a so‘raysan? So‘ra! — debdi.
— M en sizdan ,,Q ay n arx u m c h a“ ni s o ‘ray m an , — debdi
chol. Laylakvoy bir fursat xayol surib turib, keyin cholga bir
tovoq tilla berm oqchi b o ‘lgan ekan, chol bunga ko‘nm abdi.
Axiri ,,Q aynarxum cha“ ni beribdi. C hol ,,Q aynarxu m cha“ ni
olib jo ‘nabdi. Y urib-yurib qishloqqa yetibdi. D am olgani o ‘sha
qishloqdagi bir oshnasinikiga kiribdi-da, unga:
— M ana bu xum chaga qarab turing, m en biroz dam olay,
lekin „Q ayna, xum cha!“ dem ang, — deb tayinlab, o ‘zi uyquga
ketibdi.
Oshnasi „Q ayna, xum cha!“ deb qichqirgan ekan, xum -
chadan tilla qaynab chiqaveribdi. Uy egasi shoshib-pishib,
tillalarni yig‘ib olib, xum chani berkitib q o ‘yibdi. „Q aynar-
xum cha“ o ‘rniga boshqa bir xum chani olib kelib q o ‘yibdi. Chol
o ‘m id an turib, xum chani ko‘tarib jo ‘nabdi. Yetti kecha-yu
yetti kunduz deganda uyiga kelibdi.
Chol kam pirga qarab:
— Q ani, kam pir, dasturxon yoz, hozir tillaga boy b o ‘la-
m iz, — debdi.
K am p ir d astu rx o n yozibdi. C ho l d astu rx o n o ‘rtasiga
xum chani q o ‘yib, b o r kuchi bilan „Q ayna, xum cha!“ deb
baqiribdi. X um chadan tilla qaynab chiqm abdi. C hol yana
baqiribdi, tilla yana qaynam abdi. C holning jahli chiqib: „H a
la’nati Laylakvoy, m eni aldab, boshqa xum cha beribdi, yana
boshqa sovg‘a so‘raym an“ , debdi.
C hol erta bilan yo‘lga chiqibdi. Y ilqichilar oldiga borib:
68
— Laylakvoy m eni aldadi, endi nim a so ‘ray? — debdi.
Yilqichi o ‘ylab turib:
— ,,Ochildasturxon“ ni so‘rang, uni yozib „Ochil, dastur
xon! “ desangiz, har xil noz-ne'm atlar tayyor bo‘ladi, — debdi.
Chol Laylakvoyning eshigidan kirib:
— Assalomu alaykum, Laylakvoy, — debdi. Laylak:
— N aq salom ing b o ‘lm asa, ikki yam lab bir yutardim .
0 ‘tg a n gal sen g a ,,Q a y n a rx u m c h a “ ni b erib e d im , shu
yetm adim i? — debdi. Chol ham m a voqeani aytib:
— M eni aldabsan, ,,Q aynarxum cha“ ning o ‘rniga boshqa
xum cha beribsan, endi sendan ,,O childasturxon“ ni so‘ragani
keldim , — debdi.
Laylakvoy o ‘ylab qolibdi. Oxiri ,,O childasturxon“ ni cholga
sovg‘a qilibdi.
Chol yoMga tushibdi, oz yurib, ko‘p yurib, o ‘tgan gal
dam olgan qishloqdagi og‘aynisinikiga q o ‘nibdi. So‘ngra unga:
— M ana shu dasturxonni saqlab q o ‘ying, m en biroz dam
olay, lekin „O chil, dasturxon!“ dem ang, — deb tayinlabdi.
C hol uyquga ketibdi. Uy egasi: „O chil, dasturxon!61 deb
q ic h q irg an e k a n , d astu rx o n d a yetm ish xil ovqat tay y o r
boMibdi. Uy egasi ham m a ovqatni yigMb olib, dasturxonni
alm ashtirib q o ‘yibdi.
C hol uyqudan turib, dasturxonni koM arganicha yoMga
tushibdi va uyiga kelib:
— K am pir, q an aq a ovqat desang ham h o zir tayyor
boM adi, — d eb d a s tu rx o n n i o ‘rtaga q o ‘y ib d i-d a , „ O c h il,
dasturxon!66 degan ekan, hech qanaqa ovqat chiqm abdi. Chol
g6azablanib, „Laylakvoy q u rg 'u r m eni yana aldagan ekan,
endi borib boshqa sovg6a so6ray66, debdi.
Ertasi saharlab chol yoMga chiqibdi. Yilqichining oldiga borib:
— B irodar, end i Laylakvoydan nim a s o 6ray? — debdi.
Yilqichi aytibdi:
— ,,U rto 6qm o q 66ni so6rang. D ushm aningiz ko‘pga o ‘xshay-
di, agar „U r, to 6q m oq“ desangiz, oldingizda kim bo6lsa ham ,
uni urib tashlaydi.
C hol yana Laylakvoyning uyiga borib, eshikdan:
— Assalomu alaykum , — deb kiribdi. Laylakvoy:
— Yana nega kelding? „Q aynarxum cha“ ni olding, „O chil-
dasturxon66ni olding, yana nim a kerak? — degan ekan, chol
Laylakvoyga qarab:
69
— Bu gal ham aldading, Laylakvoy. „O childasturxon"
o ‘rniga boshqa dasturxon beribsan, endi sendan arzim as bir
narsa so‘rayman: m enga ,,U rto ‘qm o q “ ni ber, — debdi. Laylak:
— ,,U rto lqm o q “ ni olsang ola qol, m enga uning keragi
yo‘q, — deb cholga ,,U rto ‘qm oq“ ni beribdi.
Chol to ‘qm oqni olib, yo‘lga tushibdi. Y urib-yurib, o ‘sha
o ‘zi bilgan qishloqqa kelib, oshnasiga:
— M ana shu to ‘qm oqni olib qo‘ya turing, m en biroz dam
olay, lekin „U r, to bqm oq!“ deya ko‘rm ang, deb yotib uxlabdi.
Uy egasi to ‘qm oqni uydagilarga ko‘rsatib, sinam oqlik uchun
„U r, to ‘q m oq !“ degan ek an , to ‘q m o q ularni b o sh -k o ‘zi
dem ay savalay ketibdi. U larning dod-voylariga chol uyg‘onib
qolibdi. Uydagilar yig‘lashib:
— O ta, ayting, to ‘qm oq urishdan to ‘xtasin. Biz xum chan-
gizni, dasturxoningizni qaytarib beram iz, — deyishibdi. Chol:
„T ur, to ‘qm oq!“ deb qichqirgan ekan, to ‘qm oq urishdan
to ‘xtabdi; uy egasi darrov ichkaridan ,,Q aynarxum cha“ bilan
,,O childasturxon“ ni chiqarib beribdi. C hol ularni olib yo‘lga
tushibdi, yetti kecha-yu yetti kunduzda uyga kelibdi.
Chol xum chani o ‘rtaga q o ‘yib, „Q ayna, xum cha!66 degan
ekan, xum chadan tilla qaynab chiqibdi. „O chil, dasturxon!66
degan ekan, yetmish xil ovqat tayyor boMibdi. C hol b ila n ,
kam pir bir um r yem agan ajoyib ovqatlarni yeyishibdi, juda
xursand boMishibdi.
Tillalarni chol beva-bechoralarga, yetim-yesirlarga ulashibdi.
Shunday qilib, chol bilan kam pir m urod-m aqsadiga yetibdi.
H A Q Q U S H
Do'stlaringiz bilan baham: | 
