Mamasoli jumaboyev



Download 9,04 Mb.
Pdf ko'rish
bet21/118
Sana25.02.2022
Hajmi9,04 Mb.
#464331
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   118
Bog'liq
Bolalar adabiyoti.2-nashr Jumaboev M. (1)

Alisher Navoiy
( 1 4 4 1 -1 5 0 1 )
0 ‘zbek xalqining ulug‘ m a ’rifatparvari, m utafakkiri va 
buyuk shoiri A lisher N avo iy ijodida y o sh lar tarbiyasiga 
bagishlangan sahifalar nihoyatda ko‘p. U bolalarni ilm -hu nar 
egallashga, m ehnatni sevishga undaydi, bu ilm va hunarni 
xalq, vatan m anfaatlari y o iid a sarf qilish zarurligini alohida 
uqtiradi.
N avoiyning fikricha, ilm -fanni egallash uchun yoshlikdan 
boshlab astoydil o ‘q ish -o ‘rganish kerak: „Y oshligingda yig‘ 
ilm ning m ahzanin, qarigan chog‘da sarf qilgNl ani“ — shoir- 
ning shiori ana shunday. U yoshligidan o ‘qishga beriladi. 
Bolaligidanoq kokp she’rlarni yodlaydi. Jum ladan, Farididdin 
A ttorning „M antiq ut-tay r“ („Q ush n utqi“ ) asarini qayta- 
qayta o ‘qib, yod oladi. Alisher Navoiy davlatda yuqori m ar- 
tabaga erishgach, m aktab va m aorif ishlarini rivojlantirishga katta 
aham iyat berdi. U bolalarni o ‘qitish va tarbiyalash uchun 
m aktablar ochish va m adrasalar qurishda g‘am xo‘rlik ko‘rsatdi. 
Alisher N avoiy A strobodda surgunda yurganida d o ‘sti, podshoh 
Husayn Boyqaroga yozgan xatida o ‘g‘il va qiz bolalar uchun 
m aktablar ochishni talab qiladi. Shaxsan o ‘zi m adrasalar 
q u rish d a ta sh ab b u s k o ‘rsatg an i b u n in g y aqq ol d alilid ir. 
N avoiyning fikricha, m aktab xalqqa nu r keltiradi, unga to ‘g‘ri 
y o i ko‘rsatadi, bolalarni bilimli qiladi. U o ‘zining ,,Ixlosiya“ 
m a d ra sa si y o n id a m a k ta b o c h ib , b o la la rn i o 'q itis h va 
tarbiyalash uchun zarur sharoit yaratadi. Buning uchun o ‘z 
hisobidan lozim b o ig a n m ablag‘ni ajratadi.
N avoiy o ‘qituvchini quyoshga o ‘xshatadi. Q uyosh o ‘z 
atrofidagi yulduzlarga nur sochganidek, m udarris „abjalxona- 
lar“ ni yoritadi, hali ilm dan bexabar b o ig a n toliblarni ilm 
nuridan bahram and etib, m a’rifat beradi, deydi.
80


A lish er N av o iy ilm - m a ’rifat, t a ’lim -ta rb iy a h aqid agi 
fikrlarini badiiy asarlarida kom il inson lar sifatida tasvirlangan 
ijobiy obrazlari orqali bayon qiladi. N avoiy aql kuchiga 
cheksiz isho nad i, ilm -fan n in g xislati, qudratiga ju d a katta 
bah o beradi.
Buyuk shoir bolalar tarbiyasiga oid fikr-m ulohazalarini 
„H ayrat ul-ab ror“ , „F arhod va Shirin“ , „Layli va M ajnun16 
kabi dostonlarining ayrim boblarida keng bayon etadi. „H ayrat 
u l-ab ro r“ („Yaxshi kishilarning hayratlanishi“ ) falsafiy-ta’li- 
miy dostondir.
Shoir dostonda saxiylik, odob va kam tarinlik, ota-onaga 
hurm at, rostgo‘ylik va to ‘g‘rilik, ilm ning foydasi va m ashaqqat 
chekib bilim olgan kishi baxt-saodatga erishajagi haqidagi 
falsafiy qarashlarini keng bayon etadi.
„F arhod va Shirin“ dostonida shoir chin sevgi va vafo, 
d o ‘stlik va sadoqat, m ehnat va ijodkorlik, vatanparvarlik ham da 
qahram onlik g‘oyalarini tarannum etadi. D ostonning ko‘pgina 
boblari b olalar va y oshlar hayotiga, ularnin g tarbiyasiga 
bagishlangan. Shoir Farhodning bolalik ch o g larid an o q ilm- 
hunarga, m ehnatga katta m uhabbat bilan qaraganini zo ‘r 
m ahorat va chuqur samimiyat bilan tasvirlaydi.
Farhod yoshlik c h o g id a n o q jud a aqlli, zehnli bola b o ‘lib 
o ‘sadi. U m aktabda zo ‘r havas va qunt bilan o ‘qiydi. Tabiiyot, 
m atem atika, m antiq kabi fanlarni tez o ‘rganib oladi. Yosh 
Farhodning ilmga b o ig a n havas va m uhabbatini sezgan ota- 
onasi uni har jih atd an rag‘batlantiradilar. Jahonning m ashhur 
olimlari Farhodga turli fanlardan saboq beradilar. N atijada eng 
murakkab va pinhoniy ilm lar unga o ‘z sir-asrorini nam oyon 
etadi. U qunt va chidam bilan o ‘qib, bilim don va zukko inson 
b o lib yetishadi.
Alisher N avoiyning „F arhod va S hirin“ dostonida ilgari 
surilgan yuksak insoniy xislatlar, insonparvarlik g‘oyalari yosh 
kitobxonlar m a’naviyatiga ham ch uq ur ta ’sir etadi, ularni 
xalq, vatan uchun m unosib inson b o lib yetishishlariga xizmat 
qiladi.
Buyuk sh oir o ‘qish va tarbiyaga d o ir fikrlarini „Layli 
va M ajn u n “ d o sto n id a ham ilgari surgan. Yangi m aktablar 
bin o qilish g ‘oyalarini ta r g lb etgan N avoiy m aktablarda 
o ‘g‘il b olalar bilan bir q ato rd a qizlarn in g ham o ‘qishini orzu 
qiladi.
6 — B o l a l a r a d a b i y o t i
81


Alisher Navoiy Farhod, Qays, Iskandar va boshqa ijobiy 
obrazlar vositasida kam olotga yetish bosqichlarini tasvirlab, 
bolaning voyaga yetishida tarbiyaning katta kuch-qudratga ega 
ekanligini alohida uqtiradi.
S h o irn in g
1 5 0 0 -y ild a y a ra tg a n „ M a h b u b u l- q u lu b “ 
( „ Ko‘ngillarning sevgani“ ) asarida ijtimoiy-siyosiy va axloqiy- 
ta ’limiy qarashlari chuqur bayon etilgan. Navoiy insondagi 
ijobiy fazilatlarning nam oyon b o ‘lishida halollik va soddalik, 
samimiylik kabi fazilatlar asosiy omil ekanligini ta ’kidlaydi. Bu 
xislatlar esa m ehnatga m uhabbatning natijasi sifatida talqin 
etiladi.
„M ahbub u l-qulub“ uch qism dan iborat. Birinchi qismi 
„Xaloyiq ahvoli va a fo li va atvorining kayfiyatida“ , ya’ni 
kishilarning ahvoli, fe’l-atvori va gap-so‘zlarining aham iyati 
haqida b o lib , bunda N avoiy donishm and va m urabbiy, ulkan 
m adaniyat arbobi sifatida ilm -fan, san 'at va adabiyotning 
aham iyatini targ ‘ib etadi, m alakali, iqtidorli m uallim larni, 
olim lam i, shoirlarni, san ’atkorlam i m aqtaydi, ularni hurm at 
qilishga va qadrlashga chaqiradi. 0 ‘qish ham , o ‘qitish ham og‘ir 
va mas'uliyatli ish, u qunt, havas va m ehnat talab qiladi, 
deb uqtiradi shoir. Bu o brinda m urabbiylarning halol xiz- 
m atlarini alohida ta'kidlaydi.
H aq yoMinda kim sanga b ir h a r f o 'q itm is h ranj ila, 
A ylam ak b o ‘lm a s a d o a n in g h a q in yuz ganj ila.
Kitobning 2-qismi axloqiy masalalarga bag‘ishlangan. U nda, 
asosan, yaxshi fazilat va y o m on illatlar tah lil qilinadi. 
T o ‘g‘rirog‘i, shoir komil insonga xos b o ig a n odob-axloq 
haqida gap yuritadi. M asalan, qanoatni olaylik. N avoiy qanoatli 
odam larni m aqtaydi, ularga havasi keladi. Kimki qanoatli 
bo‘lsa, unday odam ni el ardoqlashini, e ’zozlashini ta ’kidlaydi. 
M utafakkir qanoatni bir buloqqa — chashm aga o ‘xshatadi. 
Negaki, buloq suvini qancha olgan bilan u qurim aydi, u bir 
xazinadirki, undagi boylik sochilgan bilan kam aymaydi. U bir 
ekinzorki, urug ‘i izzat va shafqat hosilini beradi. U bir 
daraxtdirki, unda hurm at mevasi bordir. Bu bobda sabr, tavoze’ 
haqida ham ko‘p ibratli gaplar aytilgan.
Asarning „Turli foydali m aslahatlar va m aqollar“ , deb 
nom langan 3-qism ida ko‘proq o ‘qish, ilm olish, kasb-kor egasi 
b o ‘lish singari masalalar o ‘rtaga tashlanadi.
82


A lisher N avoiy o ‘z asarlarid a xalq o g ‘zaki ijodidan, 
ayniqsa, m aqollardan samarali foydalanish bilan birga, o ‘zi 
ham ta ’lim-tarbiyaviy aham iyatga ega bo'lgan ko‘plab hikm atlar 
yaratdi.

Download 9,04 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   118




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish