Маллаев Зариф

2. Kasallikning kimyoviy omillari. Kimyoviy moddalar ko’pincha turli kasalliklarga sabab bo’ladi. Tashqaridan organizmga tushadigan ko’pgina zararli (ekzogyen) moddalar, Shuningdek, organizmda hosil 6o’ladigan zararli (endogyen) moddalar ana Shunday moddalar jumlasidandir.
Kimyoviy momalar mahalliy va umumiy ta’sir ko’rsatishi mumkin. Mahalliy ta’sir deb, kimyoviy moddalar tyekkan joylarda paydo bo’ladigan o’zgarishlarga aytiladi (Masalan, kuchli ishqor va kislotalar tyekkan joylar tyerisi qo’proq kuyadi).
Z. Kasallikning biologik omillari (tirik qo’zatuvchilar). Kasalliklarning tirik qo’zgatuvchilarini uch guruhga: xayvon parazitlari, o’simlik parazitlari va viruslarga bo’lish mumkin.
Xayvon parazitlariga gijhalar, oddiy (bir hujayrali) organizmlar (byezgak plazmodiysi, dizyentergiya amyobasi va spiroxyetalar) kiradi. Turli gijhalar (askaridalar, exinokoklar, solityerlar) gyelmintoz kasalligi kelib chiqishiga sabab bo’ladi.
O’simlik parazitlariga zamburular va baktyeriyalar kiradi. Zamburu kasalliklaridan biri bo’lgan epidyermofitiya sportchilarda ham uchrab turadi. Ular baktyeriyalari mikroskop ostida ko’rinadigan bir hujayrali o’simlik organizmlaridir. Kasallikni keltirib chiqaradigan baktyeriyalar odam organizmiga asosan, tashqi: suv, havo va ovqat orqali tushadi.
Viruslar odatdagi mikroskop ostida emas, balki elektron mikroskop yordamida (qariyib 100000 marta kattalashtirilgandagina) ko’rinadigan nihoyatda mayda organizmlardir. Ular olamda paydo bo’ladigan eng muhim kasalliklar — chechak, quturish, qizamiq, poliomiyelit, virusli gripp va boshqalardir.
4. Kasallikning sotsial omillari. Sotsial tuzum deb, myehnat va turmush sharoitlari, ovqatlanish, madaniy xizmat ko’rsatish, soliqni saqlash chora-tadbirlar tushuniladi.
5. Kasallikning kelib chiqishida asab tizimining ahamiyati. I.P.Pavlovning o’lmas ishlari odamning turli a’zo va tizimlaridagi normal va patologik jarayonlarning kechishida markaziy nerv tizimi naqadar katta ahamiyatga ega ekanligini ko’rsatdi. Ruh ta’sirining rolini quyidagi misollarda ko’rish mumkin: kryesloda o’tirgan va gipnoz holatidagi odamga chyeksiz tezlik bilan bosqich bo’ylab chiqib ketibsiz deb ishontirilsa, uning Yurak urishi va nafas olishi tezlashadi, bunda muskullarning kuchli ishlashi natijasida yuzaga keladigan moddalar almashinuvining hamma o’zgarishlari ro’y beradi. Faqat ruhiy holatni o’zgartirish yo’li bilan organizmning turli fiziologik tizimlarda ko’p o’zgarishlarni vujudga keltirish mumkin. Kuchli hayajonlanish (xursandchilik, qo’rqish) ta’sirida ham asab tizimida o’zgarishlar yuzaga kelganligi ma’lum. Masalan, ruhiy hissiyotlar (hayajonlanish) ichki syekryetsiya byezlari (buyrak usti byezlari, qalqonsimon byez) faoliyatida anchagina o’zgarishlarni keltirib chiqarishi aniqlangan. Bunga sabab mazkur byez gormonlarining qonga o’tishidir.