Малала Юсуфзой

15-боб. Водийни тарк этиш
Водийни тарк этиш мен бошимдан кечирган энг оғир синов бўлди. 
Бувим бир гапни тез-тез такрорлашдан чарчамасди: “Ҳеч бир пуштун ўз 
она ватанини ўз хоҳиш-иродасига кўра тарк этмайди. Уни фақат 
муҳаббат ёки эҳтиёжгина она ватанини тарк этишга мажбур қилиши 
мумкин. “ Аммо биз мутлақо бошқача сабаб — Толибоннинг 
қонунсизлиги туфайли яшаб турган еримизни ташлаб кетишга мажбур 
бўлдик. 
Водийни тарк этарканман юрагим парча-парча бўлиб кетгандай туюлди 
менга. Уйимизнинг томида туриб, Элум тоғининг қор билан қопланган 
чўққиларига зимдан назар солдим. Сўнг ён-атрофдаги дарахтларнинг 
барг билан қопланганига кўзим тушди. Қизиқ, олдин эътибор бермаган 
эканман. Бу йил ўрик дарахтининг меваларини бошқа биров ейди деган 
хаёл миямга келиб, тўсатдан йиғлаб юбордим. Атрофда оғир сукунат 
ҳукм сурарди. Дарё ҳам шовқин кўтармасдан оқаётгандек, ҳатто қушлар 
ҳам жим бўлиб қолгандек туюла бошлади.
Энди уйимга қайта олмаслигим мумкинлиги ҳақида ўйлаганимда 
кўзларим ёшга тўлди. Ўзим иштирок этган ҳужжатли фильмда суратга 
тушаётганимда бир журналист мендан Сват водийсидан абадий чиқиб 
кетишга мажбур бўлганимда, қандай ҳисларни бошимдан кечиришимни 
сўраганди. Ўша пайтда бу саволни аҳмоқона саволлар қаторига қўшиб 
қўйган бўлсам, энди бу ҳақиқатга айланди. Нима бўлишидан қатъий 
назар мактабимиз ёпилмайди деб ўйлардим, лекин барибир ёпилди. Биз 
ҳеч қачон ўз ватанимизни тарк этмаймиз деб ўйлагандим, лекин мана 
Сватни тарк этадиган бўлиб турибмиз. Албатта, Сват толиблардан халос 
бўлиши ва қачондир она-ватанимизга қайтиб келишимиз тўғрисидаги 
умид заррача сўнмаганди. Аммо бу ҳодиса ҳеч қачон рўй бермаса нима 
бўлади? Бу ҳақида ўйлаб жинни бўлаёздим. Хўнграб йиғлаб юбордим. 

---

151 
Амакиваччамнинг рафиқаси Хони ҳам менга қўшилиб йиғлади. Тез 
орада ҳаммамиз баланд овозда йиғлай бошладик. Фақат онамгина ўзини 
тута билди.
Барча китоб-дафтарларимни мактаб сумкасига солдим, кийимларимни 
йиғиштирдим. Хаёлларим бошқа жойга чалғигани учун-ми, сумкамни 
бир-бирига мос келмайдиган нарсалар билан тўлдирдим. Фотосуратлар 
ва мактаб тарафидан қўлга киритилган мукофотларни олишнинг имкони 
бўлмади. Ўзи бировнинг машинасида кетишимиз керак эди, шунинг 
учун камроқ юк олишга мажбур эдик. Уйимизда ҳеч қандай қимматбаҳо 
буюм, олтин тақинчоқлар ёки компьютерлар мавжуд эмас, бизда бори 
фақатгина телевизор, музлатгич ва кир ювиш машинаси эди. Оиламизда 
ҳеч ким ҳашаматни ёқтирмас, шу сабаб уйимизда хатто стол ёки стул 
ҳам йўқ эди. Чунки биз пуштулар ерда ўтиришни афзал кўрамиз. 
Уйимиз ҳам жуда мақтайдиган даражада эмас, деворлар ва бетон 
плиталарда ёриқлар мавжуд эди. 
Узоқ вақт давомида отам кетишга қаршилик кўрсатди. Аммо ўша 
кунлара унинг дўстларидан бири тасодифий ўқ билан нариги дунёга 
равона бўлди. Кўчага чиқиш хавфли бўлишига қарамай, ота-онам 
ўлдирилган одамнинг оиласига ҳамдардлик билдириш ва марҳум 
ҳаққига тиловат қилиш учун раҳматлининг уйига боришди. Отаси ва 
эридан айрилган оиланинг қайғусини кўриб, онамнинг қалбига ғулғула 
тушди. У отамга: «Сиз водийда қолишингиз мумкин, лекин мен 
Шанглага болаларни ўзим билан олиб кетаман.»
Онам отам уни болалар билан ёлғиз қолдирмаслигини яхши билар эди. 
Онам ўша кунларда руҳий жиҳатдан жуда абгор аҳволга тушиб қолган, 
Доктор Афзалнинг кетмоқчи бўлганини билиб, ундан отам билан 
гаплашишини ва Мингорадан кетишга кўндиришини илтимос қилди. 
Шифокор ва унинг оиласи бизни ўз машиналарида олиб кетишни таклиф 
қилишди. Бизда машина бўлмаса ҳам, бахтимизга ўша вақтда Сафина ва 
унинг оиласи ҳам водийни тарк этадиган бўлиб қолди. Бизнинг 
олдимизда яхшигина танлов юзага келган, ҳам доктор Афзал билан, ҳам 
Софиянинг оиласи билан боришимиз мумкин эди.
2009 йил 5 майда биз расман кўчирилган одамларга айландик. Бу худди 
касаллик номига ўхшарди. 
Бизнинг оиламиз жуда катта бўлиб, уйимизда ота-онамдан ташқари, мен 
ва икки укам, бувим, амакиваччам, унинг рафиқаси Хони ва уларнинг 
кичкина боласи яшар эди. Ниҳоят, кетадиган вақт ҳам етиб келди. 
Мендан ташқари оиламнинг барча вакили доктор Афзалнинг 
машинасига ўтириб кетишди. Кичикроқ болалар катталарнинг тиззасида 
ўтириб кетишадиган бўлди. Мен эса бироз кенгроқ бўлган Сафинанинг 
ота-онасининг машинасида кетадиган бўлдим. Аммо… Мактаб 

---

152 
сумкасини ўзим билан олмаганим ич-этимни тирнай бошлади. Уйдан ва 
севимли китобларимдан ажралиб қолиш икки хисса азоб берарди. 
Аллоҳдан уйимиз ва мактабимизни ўз паноҳида асрашини сўраб йўл 
бўйи қуръон суръаларини ўқиб кетдим. Сафинанинг отаси борган сари 
тезликни оширар, мен эса бир неча йиллардан бери қадрдонимизга 
айланиб қолган дунёни этаётганимиз менга жуда алам қиларди. Ҳеч 
қачон Мингорага қайтмаслигимиз мумкинлиги, агар қайтсак ҳам 
шаҳарнинг аҳволи қай даражада бўлиши номаълумлиги ҳақида 
ўйлаганимда, кўз олдим қоронғулашиб кетди. Бажаурда ҳукумат 
қўшинлари жангариларга қарши операция ўтказиб, том маънода бутун 
бошли қишлоқларни йўқ қилиб юборди. Газеталардаги мудхиш 
фотосуратларни кўрганимда, Мингоранинг бошига ҳам мана шундай кун 
тушиши мумкинлиги мени ҳавотирга солди. 
Кўчалар жуда гавжум, юк машиналари, енгил автомобиллар, 
фойтунлар, 
эшакараваларнинг 
бундай 
тирбандлигини 
ҳеч 
учратмагандим. Барча транспорт воситалари одамлар ва уларнинг 
юклари билан лиқ тўлганди. Минглаб одамлар ўз уйларидан ҳеч қандай 
юк тугул, қўшимча кийим ҳам олмасдан чиқиб кетишди. Бутун водий 
ҳаракатга келгандек туюлди.
Баъзи одамлар пуштунлар асли Исроил қабилаларидан келиб чиққан деб 
ҳисоблашади. Отам ҳам «Биз Мисрдан кетаётган яҳудийларга ўхшаймиз, 
фақат битта фарқи — биз доно раҳбар Мусо билан эмасмиз» дер эди.
Мингорадан чиқиб кетишнинг бир неча йўли бор бўлса ҳам, толиблар бу 
йўлларнинг аксариятини қулаган дарахтлар билан тўсиб қўйишди, 
натижада қолган ягона магистралда даҳшатли тирбандлик юзага келди. 
Ҳамма жойни машиналар сигнали ва одамларнинг норозилик товушлари 
қамраб олди. Қуролланган Толибон кўчаларни қўриқлаб, кетаётганларни 
томлардан кузатиб турди. Магистраль йўлда толиблар ва армия назорат 
пунктлари тўсатдан ёнма-ён туриб қолди. Армия вакиллари ўзини 
жангарилар борлигини сезмагандек тутди. «Эҳтимол, бечора 
аскарларнинг кўзлари мутлақо кўрмас», — деди отам ҳазиллашиб. — 
Ҳукумат уларга кўзойнак тарқатиши керак.
Тиқилинч туфайли машина тошбақа тезлигида ҳаракатланди. Барчамиз 
терлаб кетдик. Одатда болалар учун машинада саёҳат қилиш қизиқарли 
саргузашт ҳисобланади. Аммо бу сафар ҳеч қанақа ҳис туймадим. 
Тушкунлик мени тўла қамраб олганди.
Доктор Афзалнинг машинасида кетаётган отам телефон орқали 
интервью бериб, водийдан маҳаллий аҳолининг «буюк кўчиши» ҳақида 
фикр билдирди. Онам жангарилар отамнинг овозини эшитиб қолиши 
мумкинлигидан ҳавотирланиб, ундан сал пастроқ гапиришни сўради. 
Онам доимо ҳазиллашиб, отам бу баланд овози билан ҳеч қандай 

---

153 
телефонга муҳтож эмаслигини, унинг овози жуда узоқ масофадан туриб 
ҳам бемалол эшитилиши мумкинлигини айтарди. 
Ниҳоят Сват водийсидан чиқиб, Малоканд тоғ довонини ортда 
қолдирдик. Куннинг охирига келиб иссиқ ва гавжум шаҳар – Марданда 
ҳозир бўлгандик. Отам барчани бир неча кундан кейин нормал ҳаётга 
қайтишга ишонтирди. Аммо биз воқеалар ривожи бундай кечмаслигини 
яхши билардик. Марданда аллақачон Пешовардаги афғон қочқинлари 
яшайдиган улкан чодир лагерлари ташкил қилинган бўлиб, барибир 
ҳамма учун жой етишмаганлиги сабабли, биз бундай лагерда қолишни 
алсо истамас эдик. Водийни деярли икки миллион киши тарк этди ва 
уларни чодирдан тикилган лагерларга жойлаштириш мутлақо имконсиз 
эди. Башарти, у ерда оиламиз учун чодир топилган тақдирда ҳам, чидаб 
бўлмас шароит туфайли бу ерларда яшаш жуда оғир бўларди. Бундан 
ташқари, лагерда вабо касаллиги тарқалгани тўғрисидаги миш-мишлар 
ҳаммаёққа болалаб кетди. Толиблар тунда чодирларга кириб, аёлларни 
зўрлагани ҳақида миш-мишлар ҳам пайдо бўла бошлади.
Сват водийсидан ташқарида қариндошлари ва дўстлари бўлганлар 
уларникида қолишди, бошқалари маҳаллий аҳоли билан яшай бошлади. 
Ажабланарлиси шундаки, қочқинларнинг тўртдан уч қисми Мардан ёки 
унга яқин бўлган Шваби шаҳрида бошпана топдилар. Маҳаллий аҳоли 
қочоқларга уйлари, мактаблари ва масжидларининг эшикларини очиб 
беришди. Бизнинг урф-одатларимизга кўра, аёл қариндоши бўлмаган 
эркак билан бир том остида яшаш мумкин эмас. Ушбу одатни бузмаслик 
учун қочоқларга бошпана берган оилалардан бўлган эркаклар тунда 
бошқа ерда тунашга мажбур бўлишди. Бу Пуштун меҳмондўстлигининг 
ёрқин намунаси эди. Агар қочқинлар фақат ҳукуматнинг ёрдамига умид 
қилишлари керак бўлганида, кўпчилик очлик ва касалликдан ўлиб 
кетиши муқаррар эди. Марданда қариндошларимиз бўлмагани сабабли, 
биз қариндошларимиз яшайдиган қишлоқ — Шанглага бормоқчи эдик. 
Аммо Шанглага бориш учун умуман бошқа йўлдан кетиш керак эди. 
Аммо водийни тарк этаётганимизда бизда ҳеч қанақа танлов имконияти 
бўлмаган, чунки Сват водийсини шошилинчда, ўзимизга боғлиқ 
бўлмаган сабаблар билан тарк этганмиз.
Биринчи кечани доктор Афзалнинг уйида ўтказдик. Эрталаб отам биз 
билан хайрлашиб, одамларга нима бўлаётганини айтиб бериш учун 
Пешоварга йўл олди. У биз билан Шанглада кўришишга ваъда берди, 
Онам отамни биз билан кетиши учун кўндиришга ҳаракат қилди, аммо 
отам фикрида собит турди. У Пешовар ва Исломободдаги одамлар 
армиянинг ҳаракатсизлиги ва қочқинлар яшаётган оғир шароитлар 
тўғрисида билишларини жуда хоҳларди. Отам бизни даҳшатли хавотир 
ичида қолдириб кетди. Ахир, уни қайтиб кўришимизга ҳеч ким кафолат 
бера олмасди-да!

---

154 
Эртаси куни машинада бувимнинг оиласи яшайдиган Абботтабадга йўл 
олдик. У ерда биз сингари шимолга қараб кетаётган амакиваччам Ханжи 
билан учрашдик. Унинг Сват шаҳрида ёшлар учун ётоқхонаси мавжуд 
бўлиб, саккизта меҳмонни олиб ўз микроавтобусида олға кетарди. У 
бизни Бешамга олиб боришни таклиф қилди ва биз бунга рози бўлдик. 
Бешамдан Шанглага боришимиз учун яна бир марта транспорт 
алмаштиришимиз талаб этиларди.
Йўлларни жуда катта тирбандлик қоплаган бўлиб, бир қанча 
машаққатлардан сўнг ярим кечаси Бешамга етиб келдик. Тунни арзон, 
ифлос меҳмонхонада ўтказганимиздан сўнг тонгда амакиваччам бизни 
Шанглуга олиб борадиган ўткинчи машина қидира бошлади. Шу орада 
кулгили воқра содир бўлди. Бир одам онамга жуда яқин келиб, 
шилқимлик қила бошлади. Онам эса ўзини йўқотиб қўймасдан, 
пойабзалини ечди ва шилқимнинг бошига бир неча бор зарба берди. 
Валаксаланг қочиб кетди. Зарба кучлигидан пойабзалнинг таги 
емирилиб кетди. Мен онамнинг кучли ва қатъиятли аёл эканлигини жуда 
яхши билсам-да, аянан ўша воқеадан сўнг унга бўлган хурматим бир 
неча баравар ошиб кетди. 
Аксига олиб ўша пайтда бирорта улов топилмади шу сабабли, йигирма 
беш километр масофани пиёда босиб ўтишга мажбур бўлдик. Армия 
назорат пунктида бизни тўхтатб, орқага қайтишимиз кераклигини 
айтишди.
- Қаерга борамиз ахир? – деди онам тутоқиб. — Бизнинг она-ватанимиз 
Шангла шаҳрида, у ерда киндик қонимиз тўкилган, у ерда 
қариндошларимиз яшайди! 
Бувим йиғлай бошлади ва қарилик чоғида бошига тушган кулфатларга 
сабаб бўлгани учун толибонларни қарғай кетди. Қари кампирнинг кўз 
олдида йиғлаб турганидан ачинган ҳарбийлар бизни ичкарига киритиб 
юборишди. Ҳамма ерни автомат билан қуролланган аскарлар босиб 
кетганди. Комендантлик соати туфайли йўлларда фақат ҳарбий 
машиналар ҳаракатланар эди. Аскарлар бизнинг ким эканлигимизни 
билмасдан туриб бизни отиб ташлашларидан жуда қўрқардик.
Ниҳоят қишлоғимизга етиб келдик. Қариндошлар бизни кўриб ҳайрон 
қолишди. Уларнинг барчаси толиблар Шанглага қайтиб келишига амин 
бўлгани сабабли нега биз Марданда қолмаганлигимиздан қаттиқ 
ажабланишди. Биз онамнинг туғилган қишлоғи Қаршатдаги тоғам Файз 
Муҳаммаднинг уйида қолдик. Ўзимиз билан кийимларимизни олишга 
имконият бўлмагани сабабли, қариндошларимизнинг кийимларини 
кийиб юришга мажбур бўлдик.
Тоғамнинг қизларидан бири Сумбул мендан атиги бир ёш кичик бўлиб, 
ҳаммадан кўра кўпроқ у билан яхши дўст бўлиб қолдик. Янги жойга 

---

155 
бироз мослашиб олгач, мен мактабга боришни бошладим. Сумбулдан 
ажралмаслик учун мен у билан бир синфга борадиган бўлдим. Синфда 
атиги учта ўқувчи бўлиб, қишлоқнинг ўспирин қизлари мактаб нелигини 
билишмасди. Мактабда учта қиз болага алоҳида хона ажратиш унчалик 
яхши қарор бўлмагани сабабли, биз ўғил болалар билан бирга ўқий 
бошладик. Мен синфдошларимдан қуйидаги кўрсаткичларга кўра фарқ 
қилардим: 
биринчидан, 
мен 
юзимга 
паранжи 
тортмагандим, 
иккинчидан, мен ўқитувчилар билан дадил гаплашар, уларни бемалол 
саволга тута олардим. Аммо бир неча бор дакки эшитганим туфайли, 
камтарин ва одобли бўлишга ҳаракат қила бошладим «Ҳа, жаноб» 
дейишни ҳам ўрганиб олдим. 
Мактабга етиб бориш учун ярим соат йўл босишимиз талаб этиларди. 
Мен эрталаб ухлашни жуда қаттиқ севганим сабабли, иккинчи куниёқ 
мактабга кечикиб бордик. Ўқитувчи кафтимга таёқ билан уриб 
жазолаганида, жуда қаттиқ хафа бўлдим. Мана шу воқеадан кейингина, 
эски мактабимда «отасининг эркатойи» бўлганимни, бу ерда эса менга 
ҳеч ким алоҳида муносабат кўрсатмаслигини билиб олдим. Мактабда 
тушлик сотиб олишим учун тоғам менга ҳар куни пул берарди. 
Мингордан фарқли ўлароқ, бу ерда чипс ёки ширинликлар сотилмас — 
фақат бодринг ва қовун сотиб олишингиз мумкин эди. 
Ота-оналар иштирок этган мактабнинг тақдирлаш маросими бўлиб ўтган 
куни кўплаб ўғил болалар нутқ сўзлашди. Қизлар ҳам нутқ сўзлашган 
бўлса ҳам, омма олдида кўриниш беришмади. Синфга микрофон 
ўрнатилиб, бизнинг нутқимиз мажлислар залига узатилди. Мен жамоат 
олдида сўзлашга одатланиб қолганим туфайли ҳеч қанақа ҳаяжон ҳис 
қилмадим, ўқувчилар ва ота-оналар олдида Пайғамбар алайҳиссаломни 
улуғлайдиган шеър ўқиб бердим. Шундан сўнг ўқитувчимдан яна бир 
шеър ўқисам бўладими деб сўрадим, у ижобий бош ирғаганидан сўнг, 
истакларимизни рўёбга чиқариш меҳнатсеварлик талаб қилиши 
ҳақидаги яна бир шеър ўқидим. «Эринмасдан кесилганидан кейингина 
олмос марваридга айланади», дейилган эди бу шеърда. Шундан сўнг, 
мен ўзимнинг буюк адашим, куч ва жасорат билан бутун қўшинни 
мағлуб қилган, бир неча сўз ёрдамида ўз ватандошларининг руҳиятини 
кўтаришга ва уларга инглизларни мағлуб этишга илҳом бахш этган 
қаҳрамон Майвандлик Малалай ҳақида гапирдим.
Мажлислар залида ўтирганлар менга ҳайрат ила боқишарди. Эҳтимол, 
улар мени шаҳарлик тантиқ ва мақтанчоқ қиз деб ўйлашгандир. 
Эҳтимол, улар менинг очиқ юз билан омма олдига чиқиб борганимга 
ҳайрон бўлишгандир…
Амакиваччаларим ва сингилларим билан кўпроқ вақт ўтказиш хуш 
ёқаётган бўлса-да, китобларимни жуда қўмсардим. Уйда қолиб кетган 
«Оливер Твист», «Ромео ва Жулетта»ни, ўқишга вақт тополмаган бошқа 

---

156 
китобларимни ва севимли «Иркит Бетти» сериалининг дискини соғинч 
билан эсладим. Аммо, ўзимиз ҳозирда китоб ва фильм қаҳрамонлари 
бошига тушгандан кам бўлмаган жиддий ҳаёт драмасини бошдан кечира 
бошладик. Ёвуз кучлар тинч ҳаётимизга кириб келди, бизни уйдан чиқиб 
кетишга ва сарсон бўлишга мажбур қилди. Энди биз фақат бахтли 
якунни кутишимиз керак эди. Мен китобларим ҳақида қайғурган бўлсам, 
укаларим товуқларини эслаб ўкинарди. 
Ҳукумат кучлари жангариларни Мингорадан супуриб ташлаш 
операциясини бошлагани ҳақида радио орқали эшитдик. Шаҳарга бир 
неча ҳаво-децант бўлинмалари тушиб, Мингора кўчаларида кичик 
жанглар содир бўла бошлади. Толиблар меҳмонхоналар ва давлат 
идораларидан бункер сифатида фойдаланишди. Тўрт кундан сўнг, армия 
учта майдонни, шу жумладан Толиблар бошлари кесилган жасадларини 
намойиш қилган «Яшил ҳиёбон»ни ҳам эгаллаб олишга муваффақ 
бўлди. Кўп ўтмай, ҳукумат кучлари аэропортни ҳам қўлга киритди, ва 
бир ҳафтадан сўнг бутун шаҳарни озод этишга муяссар бўлди.
Отамнинг тақдири не кечганини ўйлаб ҳавотир ола бошладик. Шанглада 
мобил телефонлар деярли ишламайди. Уяли телефон орқали қўнғироқ 
қилиш учун баланд қоятошларга кўтарилиш керак. Аммо бу ерда ҳам 
алоқа яхши бўлишига кафолат йўқ ва биз шу сабабли отам билан 
гаплаша олмадик. Охир-оқибат бир илож қилиб отам билан гаплашишга 
муваффақ бўлдик. Олти ҳафта Шанглада бўлганимиздан сўнг, отам 
бизни Пешаварга кўчиб ўтишни таклиф қилди. У ерда отам учта дўсти 
билан битта хонада яшаётган эди.
Отамни яна кўрганимдан бағоятда шод бўлдим. Ва ниҳоят тўлиқ 
таркибдаги оиламиз билан Исломободга йўл олдик. У ерда бизни 
Стенфордга чақирган ёш қиз Шизанинг ота-онасининг уйида қолдик. 
Кўп ўтмай, АҚШнинг Покистондаги ва Афғонистондаги элчиси Ричард 
Холбрук «Серена» меҳмонхонасида Толибонга қарши кураш бўйича 
матбуот анжумани ўтказаётгани маълум бўлди. Отам ва мен бу 
анжуманда қатнашишга муваффақ бўлдик.
Афсуски, будильникни нотўғри ўрнатганим учун бироз кечикишимизга 
тўғри келди. Отам жуда ғазабланганидан мен билан йўлда деярли 
гаплашмай борди. Холбрук ортиқча вазнли, қизил юзли ва қўпол, баланд 
овозда гапирадиган одам экан. Аммо одамлар унинг саъй-ҳаракатлари 
эвазига Боснияда тинчлик ўрнатилди, деб таъкидлашди. Мен унинг 
ёнида ўтириб қолдим, у эса менга ўгирилиб ёшимни сўради.
- Яқинда ўн иккига тўламан, — деб жавоб бердим ва унга юзландим:
- Муҳтарам Элчи, сиздан илтимос қиламан, юртимизда яшовчи 
қизларнинг билим олишларига ёрдам беринг.

---

157 
У жилмайиб, «Мамлакатингизда муаммолар жуда кўп ва биз уларни ҳал 
қила олмаймиз», деди. “Биз Покистонга берилажак иқтисодий кўмак 
учун миллиардлаб доллар сарфлаймиз. Ҳукуматингиз билан биргаликда 
электр ва газ таъминоти тизимларининг узлуксиз ишлашини таъминлаш 
устида иш олиб бормоқдамиз. Аммо ҳар бир янги кун янги муаммоларни 
келтириб чиқармоқда.”
Сўнгра ҳозир номи эсимда бўлмаган бир радиостанцияга интервью 
бердим. Суҳбат радиостанция ходимларига жуда ёқди. Улар бизга 
Абботтабадда станцияда оиламиз билан яшашимиз мумкин бўлган 
меҳмонхона борлиги ҳақида хабар беришди. Биз у ерда бир ҳафтага яқин 
вақт давомида қолдик. Мониба, бошқа дўстларимиз ва баъзи 
ўқитувчиларимиз ҳам Абботободда эканлигини эшитганимда жуда 
хурсанд бўлдим Мониба ва мен Мингорадан кетишимиз арафасида 
жанжаллашиб олганимиздан бери гаплашмагандик. Телефон орқали 
боғда учрашишга келишиб олдик. Мен уни меҳмон қилиш учун печенье 
ва бир дона пепси сотиб олдим.
«Биз сенинг айбинг билан жанжаллашдик», деди у. Мен тортишиб 
ўтирмадим, чунки дўстликни сақлашни истардим. 
Меҳмонхонада бир ҳафта қолганимиздан кейин Холипурга йўл олдик, у 
ерда бир аммам яшар эди. Тўрт ой ичида тўрт марта кўчишимизга тўғри 
келди. Шаҳардан шаҳарга кўчиб ўтиш қочқинлар лагерида яшашдан ва 
жазирама қуёш остида соатлаб озиқ-овқат ва сув олиш учун саф тортиб 
туришдан кўра яхшироқ эканига шубҳам йўқ эди. Аммо водийни жуда 
қўмсардим. Мен ўн икки ёшимни Харипурда қарши олдим. Ҳамма, ҳатто 
отам ҳам, туғилган кунимни ёдидан чиқариб қўйганди. Туғилган кун 
нишонлайдиган аҳволда эмасдик. Бир йил олдин туғилган кунимни завқ-
шавқ нишонлаганимизни ўкинч билан эсладим. Ўшанда кичикроқ 
зиёфат қилгандик, мен тортдаги шамларни пуфлаб,тилак билдиргандим. 
Бу сафар эса ҳеч қандай торт ёки шам йўқ эди. Лекин яккаю ягона 
тилагим мавжуд эди: Эй худо, водийга энг улуғ немат бўлган 
тинчлигимизни қайтар! 

---

158