Maktabgacha yoshdagi

Tafakkur shakllari. Psixologiyada nutq fikr yuritish faoliyati-

ning vositasi hisoblanadi. Odatda, nutq tafakkur jarayonida 

hukmlar, xulosa chiqarish va tushunchalar shaklida ifodalab 

kelinadi. Shuning uchun hukm, xulosa va tushunchalar tafak-

kur shakllari deb ataladi.

Hukmlar. Harsa va hodisalarning belgi va xususiyatlari ha-

qida tasdiqlab yoki inkor qilib aytilgan fikr hukm deb atala-

di. Narsa va hodisalarda, voqelikda haqiqatdan o‘zaro bog‘liq 

belgilar, alomatlar, hukmlarda bog‘liq ravishda ko‘rsatib beril-

sa yoki voqelikda bir-biridan ajratilgan narsa hukmlarda ajra-

tib ko‘rsatilsa – bu chin hukm deb ataladi. Masalan, «Metal-

lar qizdirilganda kengayadi» degani chin hukmdir, bu hukmda 

u yoki bu holat faqat tasdiqlanib aytilayapti. Moddiy olam-

da haqiqatdan bog‘liq bo‘lmagan narsa hukmda bog‘liq qilib 

ko‘rsatilsa, bunday hukm xato (yolg‘on) hukm deyiladi. Chun-

ki bu hukmda aks ettirilgan sifatlar (belgi va alomatlar) bu 

narsalarga aslo muvofiq kelmaydi. «Yer Quyosh atrofida aylan-

maydi» degan misol ham chin bo‘lmagan hukmlar doirasiga 

kiradi. Hukmlar quyidagi turlarga bo‘linishi mumkin:

–  tasdiqlovchi yoki inkor qiluvchi hukm;

–  yakka, juziy, xususiy va umumiy hukmlar;

–  shartli, ayiruvchi va qat’iy hukmlar;

–  taxminiy hukmlar.