Maktabgacha yoshdagi

kompen-
satsiya
deyiladi. Masalan, ko‘zi ojizlarda eshitish, hid bilish va 
tuyish sezgilari kuchli bo‘ladi. Xonaga kirgan kishining qadam 
tovushidan kimligini aytib berishadi, maxsus bo‘rtiq yozuvli kitob 
o‘qiydilar. Ham kar, ham ko‘zi ojiz odamlarda hid bilish va vib- 

---

114
SEZGILAR
SEZGI XUSUSIYATLARI
Eksterotseptiv (tashqi) sezgilar
Propriotseptiv (muskul-pay) sezgilari
Interotseptiv (ichki) sezgilar
Ko‘rish
Uyqu
Adaptatsiya
Tebranish
Hid bilish
Og‘riq
Sintesteziya
Eshitish
Harorat
Sensibilizatsiya
Statik harakat
Ta’m bilish
Teri-tuyish
Ochiq
Kompensatsiya
Mushak bo‘g‘ini
Sezgi analizatorlari:
– retseptorlar;
– afferent (markazga intiluv-
chi) va efferent (markazdan 
qochuvchi) nerv yo‘llari; 
– maxsus hujayralar.
Tegishli sezgi organlariga ta’sir etib turgan narsa va hodisalar ning ayrim 
xususiyatlarini ongimizda aks ettirishdan iborat bo‘lgan eng sodda psixik 
jarayon sezgi deb
 
ataladi.

---

115
ratsiya sezgilarining ahamiyati katta. Ayrim karlar royal-
da chalin gan musiqani «tinglaydilar». Bunda ular royalga orqa 
o‘girib o‘tiradilar yoki royal qopqog‘i ustiga qo‘llarini qo‘yib 
oladilar, bu holat ularga tebranishni yaxshiroq idrok qilishga 
yordam beradi. Bolalarda sezgilarni yaxshiroq rivojlantirish-
ning shart-sha roitlarini yaratish uchun pedagog avvalo turli yosh 
davrlarda analizatorlar rivojlanishida sodir bo‘luvchi qonuniy 
o‘zgarishlarni yaxshi bilishi hamda hisobga olishi, ikkinchidan 
analizatorlar ning normal ishlashini ta’minlovchi tegishli shart-
sharoitdan xabardor bo‘lishi, bu shart-sharoitlarni hisobga olishi 
va sharoit yaratishi, uchinchidan esa, har qaysi sezgini rivojlan-
tirishga imkon beruvchi mashqlarni bilishi, binobarin, bunday 
mashqlarni uyushtira olishi zarur. Maxsus treninglardan foy-
dalanish, ularni yakka va guruhiy tarzda o‘tkazish ham yaxshi 
natija beradi. Pedagog albatta sezgi organlarini avaylash haqi-
da tushuncha berishi zarur. Ayniqsa, hozirgi kunlarda bolalar-
ning kompyuter o‘yinlariga be rilib ketishi ko‘rish sezgisiga, uyali 
tele fonlar esa eshitish sezgisiga salbiy ta’sir qilayotganini bilish-
lari zarur.