Maktabgacha yoshdagi

dasturlashtirilgan 
ta’limga 
aylanadi. Hozirgi vaqtda axborot kommunikatsiya 
texnologiyalarining rivojlanish bosqichi, uning ta’lim jarayo-
nida keng qo‘llanilishida dasturlashtirilgan ta’lim katta ahami-
yatga egadir. Ana shu nuqtayi nazardan olganda maktabgacha 
ta’lim muassasasidagi dasturlashtirilgan ta’lim bolalarda maktab 
ta’limi uchun kerak bo‘ladigan sifatlarni rivojlantirishga qaratil-
gan bo‘lishi kerak. 

---

236
Bolaning psixik taraqqiyotida biologik va ijtimoiy faktorlardan 
tashqari bolaning shaxsiy faolligi ham muhim ahamiyatga egadir. 
Bola psixikasining taraqqiyotida bolaning shaxsiy faolligini to‘g‘ri 
tashkil qilib, yo‘lga solib turilsa, undagi mavjud sifatlar faoliyati-
ning har xil turlarida namoyon bo‘lib o‘sayotganini hisobga olib 
tursagina tarbiya muvaffaqiyatli bo‘ladi. 
Bola psixikasi o‘yin, ta’lim, mehnat, ijtimoiy faoliyat va mu-
nosabatlar jarayonida taraqqiy etadi. Har bir faoliyat bolaning 
hayotini o‘zgarishi bilan turli yoshda turlicha xarakter kasb etadi. 
Agar maktabgacha davrdagi bolalarning yetakchi faoliyati o‘yin 
bo‘lsa, maktab yoshidagi bolalar faoliyati o‘qish, o‘rganishdan 
ibo ratdir. O‘yin, o‘qish, o‘rganish, mehnat yoki ijtimoiy faoli-
yat turlari orasida keskin chegara bo‘lishi mumkin emas. Maktab 
yoshi davrida o‘yin ham saqlanadi, u hatto katta yoshli kishilar 
hayotida ham muhim ahamiyat kasb etadi. Mehnat faoliyatiga esa 
biz bolalarni juda yoshligidan jalb qilamiz. Lekin har bir faoli yat 
turi o‘z mazmuni, tashkil etilishi bilan bolaning ham jismoniy, 
ham psixik faolligini rivojlantirish imkonini beradi. 
6.3. Psixik taraqqiyot va yosh bosqichlari
Bolalarning psixik taraqqiyotlarida ma’lum notekislik mavjud-
dir. Bu notekislik, birinchidan, bola tug‘ilib o‘sadigan muhit bi-
lan bog‘liq bo‘lsa, ikkinchidan, bolalarning individual imkoniyat-
lari bilan bog‘liqdir. Darhaqiqat, ayrim bo lalar psixik taraqqiyot 
uchun ko‘p pog‘onali oilada o‘sib rivojlansalar, boshqa bir bola-
lar faqat ishlaydigan ota-onasidan tashqari hech kimi yo‘q oilada 
o‘sib rivojlanadilar. Biz bilamizki, bolaning psixik jihatdan rivoj-
lanishida uning katta odamlar bilan qiladigan faol munosabatlari 
juda katta o‘rin egallaydi. Bola katta odamlar bilan bo‘ladigan 
munosabatlarida o‘zining son-sanoqsiz savollariga javob oladi. 
Binobarin, u yangi-yangi informatsiyalarga ega bo‘lib, psixik ji-
hatdan rivojlanadi. Yuqoridagi birinchi holatda, ya’ni bola ko‘p 
kishilik (buvilik va buvalik) oilada o‘sib rivojlanganda tez-tez kat-
ta odamlar bilan faol munosabatga kirishib, ulardan ko‘p narsa-
larni bilib oladi. Ikkinchi holatda esa, o‘z holicha qolib ketib, 
psixik jihatdan yaxshi rivojlana olmaydi. Bu bolalarning notekis 
rivojlanishidagi tashqi sabablardir.

---

237
Bolalar har xil individual imkoniyatlar, ya’ni layoqatlar bi-
lan tug‘iladilar. Shuning uchun bolalarda psixik jihatdan rivoj-
lanishlariga ta’sir qiladigan ichki, ya’ni nasliy xususiyatlar har xil 
bo‘ladi. Nasliy xususiyatlar, ya’ni turli sohalarga nisbatan bo‘lgan 
tug‘ma layoqatlar hamma bolalarda bir xil bo‘lmaydi. Masalan, 
bir bola matematikaga layoqatli bo‘lib tug‘ilsa, boshqa bir bola 
musiqaga nisbatan layoqatli bo‘lib tug‘iladi. Kimning qaysi so-
haga nisbatan layoqatli bo‘lib tug‘ilishi genetika fanining muhim 
muammolaridandir.
O‘tkazilgan kuzatishlardan ma’lum bo‘lishicha, bolalarning 
psixik taraqqiyotlari nisbatan sekinlik bi lan yuzaga kelsa, ya’ni 
uzoq muddat davomida jiddiy o‘zgarishlar sezilmasa, ayrim davr-
larda bolalarning psixik taraqqiyotlari qandaydir sakrash yo‘li bi-
lan jadal amalga oshadi. Bolalarning psixik taraqqiyotlaridagi 
ana shunday sakrash yo‘li bilan amalga oshiriladigan jadal davr-
ni taraqqiyotning