|
Nazorat uchun savollar
1.
Yurish qanday harakat va bola qaysi yoshdan yura bosh-
laydi?
2.
Yurish qanday takomillashib boradi?
3.
4 yoshli bolalar qadam uzunligi necha sm?
4.
7 yoshli bolalarda qadamlar soni bir minutda nechta?
85
3-§. Yugurish mashqlari turlari va ularni o‘tkazish
metodlari
Yugurish siklik tipdagi harakatdir. Yurish kabi u ham ta-
yanch vaziyatlarning yuzada almashinib turishi bilan bajari-
ladigan sikllarning takrorlanishi, oyoqlarning navbatma-
navbat oldinga ko‘chirish, qo‘llar harakatining uyg‘unligi
bilan xarakterlanadi. Biroq yugurishning yurishdan sezilarli
farqi bor. Yugurish chog‘ida yuguruvchining ikkala oyog‘i
yerdan uzilganda parvoz fazasi mavjud bo‘ladi. Parvoz
vaziyati kishining yugurish tezligini oshiradi. Inersiya ta’sirida
bo‘shashtirilgan muskullar bilan oldinga harakat qilishga imkon
bergan holda qadamini uzaytiradi. Asab markazlari faoliyati
vujudga keladigan tormozlanish tufayli ular ish qobiliyati,
shuningdek, butun asab-muskul tizimining qayta tiklanishini
ta’minlaydi.
Yugurishga o‘zgartishdagi mashqlar oyoq va qo‘lning
muvofiq harakati bilan kechadigan, oldinga intiladigan, yengil,
tezkor, erkin harakatni hosil qilishga qaratilgandir. Yurish
jarayoni katta miqdordagi muskul guruhlarining navbatma-
navbat qisqarishi va bo‘shashishi yuz beradi. Yugurish paytida
kuch sarfi oshadi, shuning uchun nafas olish hajmi, qon aylanish,
gaz almashish tezligi ortadi. To‘g‘ri belgilangan me’yor asosida
yugurish umumiy jismoniy rivojlanishga, markaziy asab tizimi
funksiyasi takomillashuviga, yurak-qon tomir va nafas olish
tizimining chiniqishiga yordam beradi.
Tezkor, faol yugurish jismoniy yuklamaning sekin-
asta pasayib borishi bilan tugashi lozim – qadam sekinlatib
yurishga o‘tiladi, bu pulsning normal holatga kelishiga yordam
beradi. Tez harakatdan birdan statik holatga o‘tish, (tik turish
yoki o‘tirish) yaxshi chiniqmagan yurak-qon tomir tizimi
uchun noxush vaziyat tug‘dirishi mumkin, buni bolalar bilan
ishlashda hisobga olmoq lozim. Yugurish bola ikki yoshga
yetganda shakllanadi va uch yoshga yetganda o‘z takomiliga
yetadi. 2,5–3 yoshli bolaning yugurishi mayda qadamligi
bilan xarakterlanadi. Ko‘pchilik bolalar joylaridan qiyin
86
qo‘zg‘aladilar, oyoq kaftini to‘liq bosib yuguradilar. Bu yoshda
bolalar yurishdan ko‘ra yugurishni ma’qul ko‘radilar. Yugurish
ko‘nikmasini dastlab o‘zlashtirayotganda ular notekis, qiyin
qadam tashlab, yo‘nalishga yaxshi rioya qilmay yuguradilar.
O‘rgatish natijasida to‘g‘ri yugurish belgilari mustahkamlana
boradi: parvoz holatida gavda oldinga biroz egilgan, bosh
ko‘tarilgan, qo‘llar tirsaklardan bukilgan, qo‘l va oyoqlar
harakati muvofiqlashgan bo‘ladi.
Bola 4 yoshga yetganda mashq qilish ta’sirida yugurish vaq-
tidagi qo‘l va oyoqlar harakatlari koordinatsiyasi yaxshilanadi,
parvozlilik ritmik takomillashadi. Biroq qadam uzunligi hali
yetarlicha bo‘lmaydi, shuning uchun bolalarga chiziqlar, doira-
lar bo‘yicha yugurish mashqlari, tez yugurayotganda chap
berish va ilib olish mashqlari beriladi.
Bola besh yoshga yetganda yugurish texnikasini, garchi
uning detallarigacha aniq bajarish darajasiga erishmagan bo‘lsa-
da, asosan egallab oladi. Yugurishga o‘rgatishda detallarni
takomillashtirishga, yugurishning yengil va tezkor bo‘lishiga
e’tibor beriladi.
Bolalar 6 yoshga yetganda o‘zlarining yoshiga mos
yugurish texnikasini egallaydilar. Ular yengil ritmli, g‘ayrat
bilan bir maromda, harakatlar koordinatsiyasi, parvozlilik
bilan yo‘nalishlarga rioya qilib ulguradilar. O‘rgatishda asosiy
e’tibor yugurishni takomillashtirishga, uning tezligini oshirish-
ga (30 metrli masofani yil oxiriga kelib 7, 5–6,5 minutda bo-
sib o‘tish) beriladi. Bolalar turli topshiriqlarni yugurishda chap
berib, mashq bajaradilar.
Bolalarda yurishda bo‘lgani kabi yugurish sifatini
takomillashtirish maqsadida, yugurishning quyidagi xilma-
xil turlaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir: oyoq uchida
yugurish, katta qadam tashlab yugurish, qorin devori, orqa va
oyoq yuzasi muskullarini chiniqtiruvchi sonlarni baland ko‘tarib
yugurish; harakat koordinatsiyasi va yengilligini ta’minlashga
ta’sir qiluvchi musiqa ostida va ritmik yugurish; signallar asosida
bajariladigan topshiriqlar bilan yugurish, predmetlarni oralab va
predmetlar bilan (arg‘amchi, chambarak) yugurish; to‘siqlarni
87
yengib, cheklangan yuzada (chizilgan chegara) yugurish, fazoda
mo‘ljal olish va harakatlar koordinatsiyasini egallashga yordam
beruvchi moki yugurish; kim o‘zarga yugurish; chap berish va
ilib olib hamda tarqalib yugurish. Yugurishning bu turi fazo va
jamoada mo‘ljal olish uchun yaxshi mashq bo‘lib xizmat qiladi,
chaqqonlikni atrof-muhitning o‘zgarishiga nisbatan hozirjavob
likni tarbiyalaydi.
Yugurishdagi mashqlarning tarbiyaviy ahamiyati
bolalarning turlicha foydali mo‘ljal olishlarini egallashdan
iboratdir.
Yugurish jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarida turli sur’atlarda
o‘tkaziladigan mashg‘ulotlar rejasiga muvofiq amalga oshiri-
ladi:
1)
tez yugurish (20 metrga 2–3 marta, tanaffus qilib), bu
tezlik – kuch sifatlarining tezkorligini tarbiyalaydi va bolalar-
ning funksional imkoniyatlarini oshiradi;
2)
80–120 metrga yurish bilan almashinib (o‘rtacha tezlik
bilan) yugurish (2–4 marta). Bu umumiy chidamlilikni tar-
biyalashga yordam beradi: o‘nqir-cho‘nqir joylardan 400 metrga
sekin yugurish, bu ham umumiy chidamlilikni tarbiyalashning
muhim vositasi hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
