o‘iganadilar. Bolalaming diqqati vaqtning o‘tuvchanligiga qaratiladi; nimaiki
bugun yuz bersa, ertaga o‘tkazishga ketadi va «kecha» atamasi bilan
bog‘lanadi. Vaqtning o‘tuvchanligini ob-havo kalendari yordamida ko‘rsatish
qulaydir. Bunda kecha ob-havo qanday,
bugun ob-havo qanday, ertaga
ob-havo qanday ekanligini bolalar zlari kalendarga belgilab boradilar.
Ob-havo kalendari
Ko‘pincha navbatchilik kalendarida kecha navbatchilik qilgan,
bugungi navbatchilik va ertaga navbatchilik qiluvchi bolalaming ismlari
yozib qyilgan kartochkalar qo‘yiladi.
Navbatchilik kalendari bolalami vaqt atamalari ustida mashq qildirish
uchun so‘zli didaktik o‘yinlar hamda o‘yin
mashqlaridan, masalan,
«Davom ettir!» o‘yinidan foydalaniladi. Bu mashqni koptok bilan
o‘ynaladigan o‘yin shaklida o‘tkazish mumkin. Bolalar doira bo‘lib
turadilar. Tarbiyachi qisqa jumla aytib, koptokni tashlaydi. Kim koptokni
ushlab olsa, o‘sha bola tegishli vaqtni aytadi. Masalan, tarbiyachi
koptokni tashlab; «Biz do‘konga bordik», — deydi.
Bola esa koptokni
ushlab olib, «Kecha» — deb jumlani tugatadi. «Matematika bo‘yicha
mashg‘ulot bo‘ladi», «bugun». «Biz rasm chizamiz», «ertaga» va hokazo.
«Kecha», «bugun», «ertaga» tushunchalari ustida ishlash jarayonida
navbatchilik kalendaridan ham foydalanish mumkin.
Yil fasllari haqidagi bilimlarni shakllantirishda rasmlar hamda
hikoyalar, she’rlar, topishmoqlar kabi og‘zaki m ateriallardan
foydalanilganda yaxshi natijalar beradi.
Yil fasllari haqidagi bilimlarni shakllantirishda
dastlab qish-yoz,
bahor-kuz tasvirlangan rasmlar ko‘rsatiladi. Bolalardan rasmda yilning
qaysi fasli tasvirlanganligi so‘raladi.Bolalaming bilimlarini mustahkam-
lash uchun yil fasllariga mos materiallardan foydalaniladi.
Masalan, bolalarga yilning to‘rt fasli tasvirlangan turli rasmlar
tarqatiladi va qisqa she’r-topishmoq o‘qiladi. Bolalar javob rasmlarini
ko‘taradilar va topishmoq yilning qaysi fasli
haqida ekanligini va nima
uchun ular xuddi shu rasmni ko‘targanliklarini gapirib beradilar.
Maktabgacha yoshdagi aqli zaif bolalar hamma topishmoqni
topganlaridan keyin, yozdan so‘ng, qishdan so‘ng, kuzdan so‘ng,
bahordan so‘ng yilning qaysi fasli kelishi so‘raladi. Rasmlarni yil
fasllarining ketma-ket kelishi tartibida qo‘yish taklif qilinadi.
Bolalar yil fasllarining ketma-ketligini yaxshi eslab qolishlari uchun
yil fasllari simvollaridan foydalaniladi. Bu to‘rtta teng qismga bo‘lingan
va har qaysi qismi turii rangga bo‘yalgan doiradan iborat.
Bolalardan «Yil fasllaridan qaysinisini bilasiz? — Yil fasllari hammasi
bo‘lib nechta?» — deb so‘raladi.
Shundan keyin doirani ko‘rsatib, «Mana bu yil bo‘lsa, u to ‘rt qismga
bo‘lingan» deb tushuntiriladi.
Maktabgacha yoshdagi aqli zaif bolalar doira qismlarini ko‘zdan
kechirishadi. Bolalarga doiradagi har bir qismning rangini mos yil fasli
va uning xarakterli belgilari bilan taqqoslash taklif qilinadi.
Doiraning oq qismi qishni bildiradi.
Qishda hammayoq oppoq qor
bilan qoplanadi.
Qizil qismi yozni bildiradi. Yozda qizil quyosh yorqin nur sochadi.
Doiraning yashil qismi bahomi bildiradi. Bahorda yam-yashil o‘tlar
chiqadi, daraxtlar yashil yaproqlarini yozadi. Kuz sariq rang bilan
belgilanadi. Kuzda daraxtlaming yaproqlari sarg‘ayadi.
Yil fasllarini strelka ko‘rsatib turadi. Bolalar esa ularni istalganidan
boshlab ketma-ket aytadilar.
Strelka bilan doiraning u yoki bu qismini ko‘rsatdi. Bolalar esa
tarqatma materiallardan yilning u yoki
bu fasliga mos keladiganini
topishadi yoki yilning bu fasliga mos she’r o‘qishadi, topishmoq va
maqol aytishi kerak bo‘ladi.
Vaqtni his etishni o‘stirish bolalaming uyushqoq, intizomli bo‘lishiga
yordam beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: