|
1. Болаларда табиат ва жамият тўғрисидаги билимлар системасини, имлий дунёқарашини шакллантириш;
2. Билишга доир руҳий ҳис туйғу жараёнларини ривожлантириш: сезги, идрок, хотира, хаёл, тафаккур, нутқ.
3. Билишга қизиқиш ва ақлий меҳнат маданиятини ривожлантириш .
4. Ақлий малака ва кўникмаларини ривожлантириш.
Мактабгача тарбия ёши даврида бола ҳар куни ўзи учун нотаниш бўлган нарса ва ходисаларга дуч келади. Л.Н.Толстой мактабгача тарбия ёши хақида шундай деб ёзади: "Мен ҳозирда ўзимда бор бўлган ҳамма нарсани ўша ёшлик чоғимда эгаллаб олганманки, эгалланганда ҳам шунчалик кўп, шунчалик эгаллаганманки, бутун қолган ҳаётимда бу эггаллаган нарсамнинг юздан бирини ҳам эгаллаганим йўқ. Беш ёшли боладан менгача атиги бир қадам. Янги туғилган чақалокдан беш ёшли
болагача эса масофа узоқ."
Бироқ тегишли раҳбарлик бўлмаса, билим ва тасаввурлар тартибсиз тарзда тўпланиб боради; улар юзаки, кўпчилик ҳолда хато ҳам бўлиши мумкин. Бола "булут-бу пахта", "юлдузлар-елекрт лампочкалари" деб ўйлайди.
Теварак-атрофдаги ҳаётни кузатиб у мустақил хулоса чиқаришга ҳаракат қилади. К. Н. Чуковскийнинг "от двух до пяти" ("икки ёшдан беш ёшгача") деган китобида болалар айтган фикрларидан мисоллар келтирилади, булар бола зехнининг синчковлиогидан далолат беради.
Педагогнинг вазифаси болалардаги билимларни мунтазам равишда ошириб бориш уларни тартибга солиш ва аниқлаштиришдир.
Бола теварак-атрофдаги нарсалар уларнинг вазифаси баъзи сифатлари (ранги катта-кичиклиги, шакли) ва хоссалари (синади, пачоқ бўлади, йиртилади, тўкилади ва ҳақозо) ҳақида қайси материалидан тайёрланганлиги тўғрисида аниқ тасаввурига эга бўлиши керак.
У табиат ҳодисалари, уларнинг ўзаро боғликлиги ва қонуниятлари (йил фаслларининг ўзига хос белгилари, улар ўртасидаги боғланишлар, ҳайвонлар ва уларни ҳаёти ва яшаш тарзининг ташқи кўринишига, ҳулқига, яшаш шароитига мослиги ва ҳокозолар) ни билиб оладилар.
Жонсиз табиат Ўсимликлар, ҳашорат ва ҳайвонларни кузатиш жараёнида тарбиячи болаларда борлиқ тўғрисидаги материаллистик тасаввурларни шакллантириб боради.
Билимларни эгаллаб бориш жараёнида боланинг шахси ҳам шаклланиб боради. Бола санъатнинг ҳар хил турлари (тасвирий фаолият, мусиқа, адабиёт ва ҳокозо) тўғрисидаги тасаввур тушунчаларни эгаллаб олади.
Мана шу реал билимларни эгаллаши натижасида болада теварак-атрофни материалистик тушунишнинг таркибий қисмлари шаклланади.
Бугунги кунда барча сохалар сингари таълим тизими олдига қўйилган бош мақсад келажак авлодни улғаяётган фарзандларимизни инсонпарварлик, ватанпарварлик рухида комил инсон қилиб тарбиялашдир. Шу аснода ўсиб келаётган авлодни бой ва бетакрор тарихимиз миллий анъаналаримиз ўгитлари асосида тарбиялаш бугунги кун талабидир. Фарзанд улғая борар экан ижтимоий хаёт ижтимоий муносабатлар атрофдаги ходисаларга ўз нуқтаи назари билан мослаша боради. Болада бу жараённинг кечиши шахсни ўраб турган мухитнинг, жамоанинг, оиласининг қайдаражада миллий ва дунёвий муносабатларга муносабати асосида вужудга келади ва шу оснода жамиятни борликни, унда шаклланган онг дунё қараш орқали идрок қилади.
Бир қараганда бу жараён –ижтимоий мухит кўринишида содда кўринсада, халқаро миқёсида, турли давлатлар мисолида кўрадиган бўлсак ҳар хил кўринишга эга бўлган этник тарбия вужудга келаётганини кўрасиз.
Шу ўринда бизнинг юртимиз тарихий маданияти –маънавияти, миллий анъналари ва қадриятлари билан ўзбек халқининг қалбига туширилган минг асирлик тарихини намоён этиб келмоқда.
Халқимизнинг кўп асрлик анъаналари, қадриятлари, миф, афсона ва достонларида, бизнинг миллийлигимизни акс эттирувчи, муқаддас хилқатлар кўринишида асрдан асрга ўтиб ҳалқимиз хаётида ўз қимматини сақлаб келмоқда. Ўзбек халқининг умум инсоний қадриятлар катта бир қивливадация жараёнини ташкил этади. Бизнинг миллий хусусиятларимиз умуминсоний қадритялар билан боғланиб кетган. Асрлар давомида халқимиз умум башариш, умум инсоний қадриятлар такомиллиги улкан ҳисса қўшган турли миллат вакилларига ҳурмат, улар билан бахамжихат яшаш, диний бағри кенглик, дунёвий билимларга интилиш ўзга халқларнинг илғор тажрибалари ва маданиятини ўрганиш каби хусусиятлар ҳам халқиимизда азалдан мужассамдир.
Худи шундай миллий табиатимизга хос бўлган меҳр оқибат, мурувват, андиша, ор номус, шарму ҳаё, ибо иффат, бетакрор фазилатлар ва халқимизни кўп жихатдан ажратиб турадиган бағрикенглик, меҳмон дўстлик оқ кўнгиллик хусусиятлари хам халқимиз томирига сингиб кетган бугунги кунда фарзандларимизни комил инсон қилиб тарбиялашда ушбу масалаларни тарбия мазмунининг бош ғояларидан бири қилиб қўйиш лозимдир.
Шу билан бирга диний қадриятларимиз ҳам мухим аҳамият касб этади, Биринчи Президентимиз И.А.Каримов шундай деган эди. “Агар мендан нега миллий қадриятларимиз шунга замонлар оша безавол яшаб келаяпди деб сўрашса, бу –аввало, муқаддас динимиз ҳисобидан деб жавоб берган бўлур эдим. Шу заминда ўткан неча-неча авлодлар диний эътиқодни ислом фалсафасини ривожлантириб келмаса, биз бебахо ва бетакрор маънавий рухий меросдан махрум бўлиб колардик.
Биз ҳаммамиз. “Алҳамдуллох, мусирмон”, деб эътикодимизни эътироф этамиз. Аллоҳ барчамизнинг қалбимизда, юрагимизда, яратганни доим ёд этамиз, ундан мадад сўраймиз, бинобарин ислом дини хаётимизнинг туб замирига чуқур сингиб кетгани. Бу –инкор этиб бўлайдиган ҳақиқат. Шундай экан фарзандларимизни муқаддас динимизнинг мохияти, унинг инсонпарварлик ғоялари, динга соғлом муносабат масалаларини улар онгига сингдиришимиз зарур масалалардан биридир. Шу тариқа фарзандлар тарбиясидаги биринчи мақсадимиз бу халқимизнинг қадимий ва бой тарихимиз, юксак маданиятимиз ва урф –одат, қадриятларимизга асосан минтолитетимиз асосида хаётга мослашиши, комил инсон тарбиясидаги буюк мақсаддир. Бу инсонга ибратли хулосалар берибгина қолмасдан, баъзан аччиқ сабоқларни ҳам тан олишга ундайди. Ушбу қадриятлар миллий хусусиятларни ўзлаштириши тавсия этиш мумкин:
халқимиз хаётида қадим қадимдан жамоа бўлиб яшаш рухининг устунлиги;
жамоа тимсоли бўлган оила, маҳалла, эл юрт тушунчаларнинг муқаддаслиги;
ота- она, маҳалла –куй, умуман жамоатга юксак ҳурмат эътибор;
миллатнинг ўлмас рухи бўлган она тилига муҳаббат;
каттага ҳурмат, гўзаллик ва нафосат, ҳаёт адабийлигининг рамзи –аёл зотига эҳтиром;
сабр –бардош ва меҳнатсеварлик;
ҳалоллик, меҳр оқибат.
Каби масалалар таълимнинг мазмуни бўлиши давр талабидир. Бугун биз кўпдан кўп масалалар устида бош қотираяпсиз. Жамиятимиз ривожи учун ўз хиссамизни борича қўшишга ҳаракат қилмоқдамиз. Булуранинг ҳаммаси келажак авлод фарзандларимиз бахти саодати учун. Албатта, шу ўринда улғаяётган тўла қонлига қабул қилишга тайёрлашимиз хам керакдир.
Do'stlaringiz bilan baham: |
