Мактабгача таьлим муассасалари тарбияланувчиларининг ақлий тафаккурини шакиллантиришда инноватцион технологияларнинг ўрни

Ўрта ва узоқ масофаларга югурувчи ѐш спортчилар учун ўқув йиллари бўйича машғулот ва 
мусобақа юкламаларининг мумкин бўлган ҳажмлари. 
 
Кўрсаткичлар
Ўқув-машғулот гуруҳи, ўқув йили 
Спорт такомиллашув босқичи 
1 
2 
3 
4 
1 
2 
3 
Ўсмирлар
Умумий
Югуриш ҳажми, 
км 
1600-
1800 
2000-
2200 
2600-2800 
3100-
3400 
3300-3500, 
3600-4200 
3400-3600 
3200-4800 
3600-3800 
5100-5500 
Аэроб режимда 
югуриш ҳажми, 
км 
1400-
1600 
1700-
1900 
2200-2400 
2800-
3000 
3000-
3500 
2900-3100 
3500-4000 
3000-3200 
4300-4600 
3000-3200 
4300-4600 
Аралаш 
режимда, км 
140-150 
200-250 
280-300 
320-340 
330-350 
500-560* 
350-370 
600-650* 
400-450 
700-740* 
Анаэроб 
режимда 
югуриш ҳажми, 
км 
50-80 
50-80 
90-100 
110-120 
130-140 
100-140* 
140-150 
100-150* 
160-170 
110-160* 
Мусобақалар 
сони: 
Асосий масофа 
Аралаш масофа 
Кросслар 
3-7 
3-5 
5-7 
3-5 
6-8 
4-6 
6-8 
4-6 
6-10 
6-8 
6-10 
6-8 
10-12 
8-10 
6-10 
6-8 
10-12 
10-12 
8-10 
4-6 
10-12 
10-12 
6-8 
3-5 
10-12 
12-14 
6-8 
3-5 
Хулоса: Ўрта ва узоқ масофаларга югурувчи спортчиларни кўп йиллик тайѐргарлигини истиқболли 
режалаштиришда қуйидаги хулосаларни қайд этиш имконини берди. 
- Спортчиларни машғулот юкламаларини режалаштиришда уларни ѐши, жисмоний тайѐргарлигини 
инобатга олган ҳолда юкламаларни тақсимлаш мавофиқ экан. 
- ўрта ва узоқ масофаларга югуришда юкламаларни спортчиларни физиологик ва индивидуал 
хусусиятидан келиб чиқиб тақсимлаш зарур. 
БОШЛАНГИЧ ТАЪЛИМДА ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ДАРСЛАРИНИ ВА ҲАРАКАТЛАРИНИ 
ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ
 
ОРИФОВА К.Д. Бухоро вилояти Шофиркон тумани 
30-умумий ўрта таълим мактаби 
 
Бугунги кунда жисмоний тарбия дарсларида ўқитувчидан янгича қараш, ташаббускорлик, 
технократик ҳамда креатив ѐндашувни талаб қилинмоқда. Демак, ѐшларни жисмонан ва ақлан соғлом 
ривожланишида жисмоний тарбия фани муҳим аҳамиятга эга.
Маълумки, умумий ўрта таълим мактабларида барча снфларида жисмоний тарбия фанининг хилма-хил 
шакллари ўқитилади. Педагогик кузатишларимиз шуни кўрсатадики, жисмоний тарбия дарслари жараѐнида 
ўқувчилар ҳаѐт учун зарур бўлган ҳаракатлар ўрганилади ва амалда қўлланилади. Аммо, бошланғич таълимда 
дарсларни методик жиҳатдан тўғри ташкил қилинмаслиги, айрим мактабларда бошлангич синф ўқувчилари билан 
жисмоний тарбия дарсини мутахассис бўлмаган ўқитувчилар ташкил қилаѐтгани, ўқувчиларнинг ѐш ва 
жисмоний ривожланишини ҳисобга олмаган ҳолда машқларнинг танланиши жисмоний сифатларни тарбиялашда 
муаммоларни келтириб чиқармоқда.
Шунингдек, бошланғич синф ўқувчиларни жисмоний ривожлантиришда эрталабги ҳаракатли 
тадбирларни ташкил қилинмаѐтганлиги, катта танаффусларда қизиқарли ҳаракатли ўйинлардан 
фойдаланилмаслиги, дарслар жараѐнида қувноқ дақиқаларни ва бошқа спорт мусобоқаларини ташкил қилиш 
эътибордан четда қолмоқда. 
Юқорида фикрларга таянган ҳолда бошланғич синф ўқувчиларини жисмонан бақувват, ақлан баркамол 
бўлиб етишишлари нафақат жисмоний тарбия ўқитувчисининг вазифаси, балки бошлангич синф ўкитувчиларининг, 
мактаб жамоатчилигининг ва мактаб ѐшлар уюшмаси фаолларининг ҳам бевосита вазифасига айланмоғи лозим. Сир 
эмаски, кўпинча бошланғич синф ўқитувчилари биринчи синфга келган ўқувчиларининг ѐзишга ва ўқишга, 
ҳисоб-китобга кўникмаларига ―Ўқиш‖ ―Математика‖ ва ―Она тили‖ машғулотларига асосий эътиборни 
қаратадилар-да, жисмоний тарбия, мусиқа, меҳнат каби машғулотларни иккинчи ўринга қўядилар. Бу 
бошланғич синф ўқувчисини ривожланишида жисмоний, физиологик ҳамда психологик ривожланишига салбий 

---

367 
таъсир кўрсатади. Бошланғич синф ўқувчисининг физиологик жиҳатдан суяк-мускул тизими шаклланиши, 
ақлий меҳнат талаб этадиган машғулотларда вақти-вақти билан ҳаракатли дақиқаларни такил қилиниши 
ўқувчининг толиқмаслигига, зерикмаслигига, қизиқишларини ортиб боришига олиб келади.
Жумладан: 
Занжирга тутиш ўйини,
―Тўхта!‖ ўйини,
Тўпни нишонга улоқтирниш ўйини,
Кун ва тун ўйини,
Доира бўйлаб тўп пойгаси ўйини, 
―Овчилар‖ ва ―ўрдаклар‖ каби ўйинлардан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир. 
Мутахассисларнинг маълумотларига кўра, бугунги кунда бошланғич синф ўқувчиларининг фақат 20%и
- юқори даражадаги, 62% – ўрта даражада, 18% – паст даражадаги жисмоний кўрсатгичларга эга эканлиги 
кўсатиб ўтилган. Бу кўрсаткичлар, ўқувчиларда бошланғич синфдан, ҳатто ундан ҳам олдинроқ жисмоний 
тарбия билан мунтазам шуғулланиш кўникмаларини шакллантириш, яъни оилада, мактабгача таълим 
муассасаларида амалга оширилиши керак. Соғлом фикр ва соғлом турмуш тарзини юзага келтиришда таълим-
тарбия билан шуғулланадиган барча ижтимоий институтлар – оила, маҳалла, таълим муассасасининг 
биргаликдаги ҳамкорликдаги фаолият кўрсатишларига ҳам боғлиқдир. Муассасалар фаолияти уйғулигини 
таъминлаш мақсадида тадбирлар, мусобоқалар, учрашувлар, давра суҳбатлари ѐки маҳаллада спорт 
тўгаракларини ташкил қилишга эътибор қаратилса обод-соғлом турмуш тарзи шаклланишининг дебочаси 
яратилади.
Хулоса қилиб айтганда бошланғич синф ўқувчилари учун ҳар кунги жисмоний машқлар одатий 
дастурини йўлга қўйиш саломатликни ҳар томонлама мустаҳкамлашга ѐрдам беради ҳамда енгил руҳият билан 
дарсларни бошлашга психологик ижобий таъсир кўрсатади. Шунингдек жисмоний тарбия дарслари сифат-
смарадорлигини ошириш ва харакатли машғулотлардан, дақиқалардан ўринли ва мақсадли фойдаланиш, 
ўқувчиларнинг ѐш педагогик-психологик, физиологик хусусиятларини ҳисобга олиб машғулотларни ташкил 
этиш ҳамда ҳар бир ўқувчининг жисмоний-аклий ривожланишини кўзда тутган ҳолда ташкил этиш мақсадга 
мувофиқдир.