Мактабгача таьлим муассасалари тарбияланувчиларининг ақлий тафаккурини шакиллантиришда инноватцион технологияларнинг ўрни

 
ЗАМОНАВИЙ ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ЎҚИТУВЧИЛАРНИ ТАЙЁРЛАШ
ЙЎЛЛАРИ ВА УСУЛЛАРИ. 
 
МАХКАМДЖОНОВ К.М., ЮНУСОВА Д.С., ТДПУ 
Ўзбекистон Республикасида болалар ва юрт аҳолини жисмоний соғлом, бақувват, аҳлоқий ҳамда 
маънавий қилиб тарбиялашга катта аҳамият берилмоқда.Шу жумладан,жисмоний тарбия ва спортни 
ривожлантириш мақсадида замонавий ўқитувчиларни тайѐрлашга алоҳида эътибор кўрсатилмоқда. Улар бир 
қатор давлат хужжатларида ѐритилган: 14 январ 1992 йил ―Жисмоний тарбия ва спорт тўғрисида‖ ги қонун; 29 
август 1997 йил Ўзбекистон Республикасида ―Таълим тўғриси‖ ва ― Кадрларни тайѐрлаш миллий дастури 
тўғрисида‖ ги қонун; 4 март 1993 йил Ўзбекистон Республикаси Вазирлар махкамаси ―Соғлом авлод учун‖ 
қарори ва бошқалар исбот бўлиши мумкин. 
Ҳозирги пайтда чет мамлакатдаги меҳмонлар чуқур қизиқиш билан, Ўзбекистон Республикасининг
сиѐсий ва иқтисодий ривожланишига катта эътибор берадилар. Шунинг учун давлатимизга жисмонан соғлом, 
маданиятли, турғун психологик, маънавий бой, жасур,кучли, Ватанпарвар ва касбий тайѐрланган мутахасислар 
керак. Бу вазифани бажариш кўп омилларга боғлиқ, шу жумладан барча касбий йўналишдаги турлари бўйича 

---

347 
юқори даражали жисмоний тарбия мутахасисларини тайѐрлашда ниҳоятда зарур бўлган масалада тўхтаб 
ўтмоқчиман. 
Ўргатиш жараѐнида қандай ҳатолар бўлиши мумкин?. 
Ҳозирги пайтда кўпчилик мактабларда,бошланғич синф ўқувчилари билан жисмоний тарбия 
дарсларини олиб бориш учун мутахасисларга топширилган. Қизиғи шундаки, бу ѐшдаги болаларни 
хусусиятлари тўғрисида ѐш ўқитувчиларига яхши шакллантирилмаган. Ундан ташқари олиб борилган 
кузатишлар, савол жавоблар маълум қиладики, дарсдан кейин берилган саволларга ( масалан, дарс жуда яхши 
қизиқарли ўтди, бунинг қайси методлардан усуллардан фойдаландингиз? Кўпинча жавоб беришга 
қийналадилар. Бу мутахасислар билимини назорати кўрсатишиша олий ўқув юртини битирувчи, бўлажак 
жисмоний тарбия ўқитувчиларида (талабалар) назарий билими етарли даражада эмас. Жисмоний маданят 
соҳаси бўйича талабалар асосий амалий машғулотлари билан асосан 4 курс даврида тўқнашадилар. Жисмоний 
маданият назарияси бўйича маърузаларда ва амалий машғулотларида эсдан чиқади. Жуда яхши мақол бор‖ юз 
марта эшитгандан кўра, бир марта кўрган яхши!‖ айтмоқчиманки, амалий жисмоний тарбия дарсларида , 
машқларни фақатгина кўрсатиб бериш эмас, балки қандай хатолар мавжуд бўлишини, уларни йўқотишни 
йўллари,усулларини ҳам тўғри бажарилишини ютуқларини назарий тушунтириб бериш керак. Демак, қайси 
методлар қандай дарсларда муҳим рол ўйнайди.Ўргатишда қайси элементларига эътибор бериш лозим ва 
бошқалар. 
Масалан, бошланғич синфларда югуриш машқни бажаришда ― старт‖ чизиғига туриш ва чиқиш. 
Стартлар ―юқори старт‖ ва ― пастки старт‖ турлари мавжуд. Юқори стартда хатолар камроқ бўлади. 1-2 синфда 
югуришлар юқори стартдан ўтказилади. 3-4 синфдан бошлаб ―пастки старт‖ чизиғига туриш ва чиқишни 
ўргатилади. 
―Юқори старт‖- бир оѐқ старт чизиғида иккинчиси ярим қадам орқароқда бўлади, товонлар ѐнма-ѐн 
қўйилиб гавда оғирлиги иккала оѐққа тақсимланади, қўллар ѐнга тушурилади ҳамдда гавда бироз олдинга 
эгилади, қўллар букилади, бир қўл олдинга, иккинчиси орқага, оѐқлар бироз букилган, гавда оғирлиги олдинги 
оѐққа туширилади.
Пастки старт қўйидаги кетма-кетликда бажарилади. 
Ўқитувчининг ― стартга туринг‖ бўйруғи бўйича ўнг чап оѐқни купроқ букиб, старт чизиғидан 20-30 см 
орқароққа,ўнг, чап оѐқ учи олдинда турган ўнг ( чап) оѐқда 20-25 см орқароққа қўйилади. Қўллар старт 
чизиғига елка кенглигидан бироз кенгроқ бош бармоқ ички томонга, бошқалари ташқарига қаратилган бўлади
― Диққат! ‖ бўйруғи бўйича оѐқлар сал тўғриланиб кейинги оѐқ тиззси ердан узилади,гавдани салгина 
олд- юқорига кўтариб гавданинг оғирлиги иккала қўл билан олдинги оѐққа туширилади. 
― Югуринг‖ бўйруғи бўйича болалар югуришни бошлайдилар. 
Бу машқларни бажаришда қўйидаги хатолар мавжуд бўлишига эътибор бериш керак. Савол жавоблар 
билан хатоларни тўғрилаш керак:
1-хато
Анвар нимани нотўғри қилаяпти? 
- 
Боши... 
- 
Қараши.. 
- 
Бели.. 
Стартда шундай холатда турганда мушаклар ҳаддан ташқари таранглашган бўлади. 
2 хато 
- 
Абдусаид диққат-эътиборини бир жойга тўплади, бироз.. 
- 
Қўли 
- 
Гавда оғирлиги.. 
Абдусаид шундай холатда хаддан ташқари кўп куч сарф қилади.Депсиниш сусткашлик билан ўтади. 
3- хато 
Акобир гавдаси бўшашган ҳолда турибди бироқ... 
-Гавда оғирлиги 
-Қўли.. 
Акобир товонда ўтирганлиги учундастлабки холатни тўғри эгаллаш унда жуда қийин. 
4-хато
Хасан диққа-эътиборини бир ерга тўплпши нотўғри 
Чунки... 
-боши.. 
-бели... 
Бел мушаклари авввалдан таранглаша бошлайди, шунинг учун у вақтдан илгари тўғриланади. 
5-хато
Хусанда хатосини тушунтириб беринг 
-тизза бўғинлари.. 
-тос қисми.. 
-қўллари... 
Бундай холатлар тез-тез учраб туради. 
6 хато

---

348 
Анвар тезда стартдан туришни назарда тутган бироқ.. 
-тос қисми 
-тиззаси.. 
Шундай холатдан биринчи қадамни ҳеч қачон тез суръат билан қўйиш мумкин эмас, чунки тизза 
бўғини қарийиб тўғриланган. ― Югуринг‖ бўйруғида йўл қўйиладиган хатолар 
7-хато 129 раси 
Акобир гавдасини тўғрилаб олди, бироқ... 
-орқага турган ойғи... 
- сони ѐки тоси... 
У биринчи қадамини кечикиб қўяди. 
8- хато
Камол оѐқларини ишлатияпти бироқ... 
-силтовчи оѐғи 
-гавда эгилиши... 
Биринчи қадамни кенгроқ ташлайди, бироқ оѐғини секин қўяди. Натижада Камол ўз ўртоқларидан 
орқага қолади. 
9-хато 
Бехзод яхшигина тўғриланиб олди, бироқ.. 
-қўзллари 
- силтанувчи оѐғи... 
Натижада югуриш ритми бузилади ва Бехзод учун тезликни оширишга имконият бўлмайди. 
Юқорида кўрсатилган мисол атиги биттагина ― Паст старт‖ га туриш холати олинган.Агарда бўлажак 
жисмоний тарбия ўқитувчиларимиз бундай хатоларга йўл қўйса, бу ачинарли бизнинг хатоимиздир. 
Бунинг ечими: 
1. Бўлажак ѐш ўқитувчиларни тайѐрлашда жисмоний тарбия дарсларида амалий машқларни назарий 
билимлар билан боғлиқ ҳолда ўтказишни шакллантириш; 
2. Ҳар бир дарсга алоҳида бир-биридан фарқ қиладиган клнспетлар ѐзиб ўтказишни талаб қилиш ва 
ўрганиш. 
3. Изланувчи ўқитувчи бўлишига интилишни одоб бўлиб қолишига кўмак бўлиш. 
Мана кўриб турибсиз, битта ― Паст старт‖ га туриш ва чиқишда қанча хатоларга йўл қўйишимиз 
мумкин.Булар яхши натижалар кўрсатишга имконият бермайди. 
Иккинчи мисол: педагогик амалиѐт жараѐнида бўлажак ѐш ўқитувчиларимиз дарсни яхши ўтказишган 
бўлса хам айрим саволларга жавоб бераолмайдилар.Масалан, дарс жараѐнида қайси методдан фойдаланиши 
мумкин? 
Ёки ― яна қайси методлардан‖ фойдаланиши мумкин? 
Қайси метод кўпроқ қўлланилади? Нима учун?. 
Мана шундай оддий саволларга талабалар жавоб беролмайди. Эсидан чиққан.Бундай билимларни 
сақлаш мустаҳкамлаш учун, кафедра ўқитувчилари амалий дарс ўтиш жараѐнида талабаларга назарий 
билимларни баѐн этишга кўпроқ эътибор қилиши керак. 
Кафедра профессор ўқитувчиларининг жисмоний тарбия дарслари методик нуқтаи назардан олиб 
борилиши керак, яъни бу дарслар бир томондан соғломлаштирувчи, иккинчи томондан методик нуқтай 
назардан билимларни шакллантиради мустаҳкамлайди. Шулар билан факультет талабаларининг жисмоний 
тарбия дарсларои умумий жисмоний тарбия дарсларидан фарқ қилади. 
Масалан, ― Пастки старт‖ га туриш ва кескин чиқишни ўргатишда фронтал методидан фойдаланилади. 
Нима учун? Нима беради. 
Вақтдан ютамиз. Кўп маротаба такрорлаш мумкин.Шунга ўхшаш оддий методларни, воситаларни, 
ўргатиш элементларини ва бошқаларни танлашда ҳамда унинг ютуқларини дарс жараѐнида кўрсатиб назарий 
билимларини бой этиш ва мустаҳкамлаш керак. 
Демак, бундай дарсларни биринчи курсдан бошлаб та 4 курсни битиргунча мунтазам олиб бориш 
лозим. 
3- Масала Педагогик амалиѐт жараѐни 1 курсдан бошлаб 4 курсни битиргунча йиллар давомида 
мунтазам ташқил қилиш ва ўтказиш керак.Афсуски дастурда кўрсатилган педагогик амалиѐтни ташқил қилиш 
ва ўтказиш тизимини бутунлай ўзгартириш лозим.