Мактабгача таьлим муассасалари тарбияланувчиларининг ақлий тафаккурини шакиллантиришда инноватцион технологияларнинг ўрни

ЁШ БОЛАЛАРНИНГ ҲАРАКАТ СИФАТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ЖИСМОНИЙ МАШҚЛАР 
МЕЪЁРЛАРИ 
 
ИБРАГИМОВ А.К., БухДУ 
 
Давлат таълим стандарти таркибида акс эттирилган жисмоний тарбия таълимининг асосий 
вазифаларидан бири ―таълим муассасаларида жисмоний тарбия мазмунининг халқаро мезонларга мослигини 
таъминлаш, жисмоний тарбия ва спорт соҳасида ўқувчиларни жисмоний имкониятлари ва билимларига кўра 
жаҳон даражасига олиб чиқиш‖ каби хайрли ишларнинг муҳимлиги, долзарблиги нуқтаи-назарида, мазкур фан 
мутахасислари томонидан амалий аҳамиятга молик изланишлар заруриятининг шарт- шароитларини 
белгилайди. Шу муносабатларда ўқувчиларнинг жисмоний тайѐргарлик жараѐнига мақсадли педагогик таъсир 
асосида жамланган ва умумлаштирилган маълумотлар – илғор тажрибалар тасдиғида очиб берилган 
Жисмоний юкланишларни (тартиблаштириш) дозировкалаш муаммолари, узлуксиз таълим муассасалари 
жисмоний тарбия амалиѐти йўналишида бугунги куннинг долзарб муаммоларидан ҳисобланади. Биринчи 
навбатда вазифалар мазмунини тўлиқ англаш мақсадида, масаланинг муҳим жиҳатлари алоҳида белгиланиши 
керак: 
1.Таянч иборалар. 
2.Юкланишни баҳоловчи мезонларнинг сараланиши. 
3.Юкланишнинг педагогик градацияси. 

---

200 
4.Жисмоний машқларни дозировкалаш жараѐнида, ўқувчиларга дифференциал ѐндашув. 
5.Физиологик аспектлар. 
6.Якка тартибда жисмоний қобилиятларни мақсадли ривожлантириш жараѐнида қўлланиладиган амалий 
дозировкалаш усулларидан оқилона фойдаланиш хусусиятлари. 
Таянч иборалар таркибидаги юкланиш (нагрузка), махсус адабиѐтларда мазмунан етарлича аниқ 
ифодаланган (Л.П.Матвеев ва А.Д.Навиков 1976). Жисмоний машқ таъсирида организмга қўйиладиган талаб 
даражалари, объектив ва субъектив қийинчиликларни енгиш қобилияти – юкланиш тушунчаси сифатида қабул 
қилинган. Юкланишнинг миқдорий машқ таъсирига алоҳида урғу берилади. Умуман олганда юкланиш – 
организмнинг ―иш потенциали‖ (қувват ресурслари ва бошқ.) ни сарфлаш имконияти ва унинг маҳсули 
сифатидаги чарчаш билан бевосита боғлиқ. Юкланиш таъсирида чарчаш – зарурий шарт сифатида дам олиш 
билан (организмнинг қайта тикланиш жараѐни) боғлиқ. Натижада юкланиш – чарчаш орқали организмнинг 
жисмоний ишчанлик даражасини тиклаш ва янги сифат даражасига кўтарилишини таъминлайди. 
Жисмоний юкламани дозаларга бўлиш (дозирование), белгилаш (нормирование), режалаштириш 
(планирование), тартибга солиш (регулирование) каби иборалар амалиѐтда кенг қўлланилиши билан бир 
қаторда, адабиѐтларда уларнинг мазмун-моҳияти тўлиқ ифодаланган (Г.П.Богданов, 1983). 
Дозировка иборасининг аниқ маъноси (―dosuc‖ грекча сўз) – махсус белгиланган ҳажмдаги дорининг 
кунлик ѐки марталик аниқ меъѐри. 
Юкламани дозировкалаш – демак бўлакларга бўлиш, бир марталик ѐки кўп марталик машқлар тартибини 
аниқлаш. 
Юкламани қатъий 
белгилаш (нормирование) – дозировка тушунчасига яқин, лекин фарқланади. 
Бу тушунча юкланиш ҳажмининг юқори ва қуйи чегараларидаги аниқлик ифодасини белгилайди. 
Юкламани режалаштириш (планирование) – бу бошланғич ва охирги, зарур ҳолларда оралиқ қийматлар 
(кўрсаткичлар) вақт тақсимоти каби параметрларида маълум муддат бажариладиган машқлар тартиби. 
Тартибга солиш (регулирование) – фаолиятни мазмун моҳиятидаги талаблар ижросида тартиблаштириш 
Хулоса сифатида, дарсларда жисмоний юкланишга доир муаммоларини батафсил текширишлар, кейинги 
изланишликни тақозо этади. Бу борада, амалиѐтда дозировкалашнинг индивидуал усулларига кўпроқ эътибор 
қаратилиши замирида амалиѐтчи ўқитувчиларимиз томонидан ҳар бир ўқувчи имкониятидан келиб чиқиб 
жадвал ва топшириқ варақаларидан моҳирона фойдалана олишлари муҳимдир.