Мактабгача таьлим муассасалари тарбияланувчиларининг ақлий тафаккурини шакиллантиришда инноватцион технологияларнинг ўрни

ЎҚУВЧИЛАРДА СОҒЛОМ ТУРМУШ ТАРЗИ ТУШУНЧАСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ДОЛЗАРБ 
МУАММО СИФАТИДА

ТОШБОЕВА Ф.Н., Республика олимпия заҳиралари коллежи
«Ёшларга оид давлат сиѐсати тўғрисида»ги қонунда навқирон авлод манфаатларини таъминлаш кўзда 
тутилганлиги, «Халқ билан мулоқот ва инсон манфаатлари йили» дастурида ѐшларимизни соғлом ва баркамол 
этиб тарбиялаш масаласи алоҳида ўрин эгаллаганлиги инсон саломатлиги мамлакатимизда устувор даражага 
кўтарилганлигини англатади. 
Мустақиллик йилларида соғлом турмуш тарзи тамойиллари миллий мафкура ва миллий ўзликни 
англаш жараѐнлари билан боғлиқ равишда қайта кўриб чиқилди ва шакллантирилди.
Ўзбекистон аҳолисининг 62% ини ѐшлар ташкил қилиши, соғлом авлодни вояга етказиш зарурияти, 
маънавий етук ва баркамол авлод орзуси, ѐшларнинг жамият ҳаѐтига фаол интеграциясини таъминлаш 
вазифасининг долзарблиги, ѐшлар давлат стратегияси учун зарур ижтимоий демографик қатлам эканлиги 
уларни жамият ҳаѐтига тайѐрлаш ишларини педагогик ва психологик нуқтаи назардан ҳам жадаллаштиришни 
талаб этади. 
Республика соғлиқни сақлаш вазирлиги маълумотларига кўра, 6 ѐшли болалар ўртасида сурункали 
касалликлар 2,5%ни ташкил қилади. 11 ѐшга етганда мазкур кўрсаткич 26,1, 15 ѐшда эса 29,8%ни ташкил 
қилади. 35,5% оила аъзоларининг касалликларга чалинишининг асосий сабабларидан бири ичимлик суви 
сифатининг ўта пастлиги, овқатланиш гигенаси ва тартибига қатъий риоя қилинмаслиги, истъемол қилинаѐтган 
озиқ-овқатлар миқдор ва сифатнинг белгиланган меъѐрларига тўғри келмаслигидир. 
Инсон сиҳат саломатлигини таминлашга қаратилган кўникмаларни шакллантириш таълим тизими 
билан бир қаторда кўп жиҳатдан оиладаги соғлом турмуш тарзига ҳам боғлиқ. Инсон саломатлигининг 20%и 
атроф муҳитга, 50-52%и соғлом турмуш тарзига, атиги 8-10%инигина тиббий хизматга боғлиқ эканлиги илмий 
адабиѐтларда таъкидланади. Мазкур ҳолатлар инсон саломатлигининг кўп жиҳатдан тиббий кўникма, билимлар 
ва айнан соғлом турмуш тарзини шакллантира олганлик даражаларига алоқадор эканлигини тасдиқлайди. 
Саломатлик ва саломатлик билан боғлиқ қадриятларнинг ѐшлар тафаккуридаги инъикосини илмий 
тадқиқ этган олима В.Каримова ѐшлар орасида саломатлик меъзонлари ―моддий таъминланганлик‖ мавқеидан 
устун қўйилаѐтганлигини ижобий баҳолайди. Унинг фикрига кўра, ―Оқилона турмуш тарзига эга оиладан 

---

392 
чиққан фарзандларнинг фикрлаш тарзи ҳам тўғри, мустақил ва тиниқ бўлади. Соғлом вужуд ва муомалага эга 
одам… қийинчиликларга тез мослашиб, улардан оқилона чиқиш йўлларини била олади‖ 
Шунингдек, ѐшларни оилавий ҳаѐтга тайѐрлаш масаласининг ижтимоий, психологик, педагогик, 
иқтисодий, тиббий ва гигиеник аспектларини ўз ичига қамраб олган "Жинсий тарбия ва оиладаги жинсий 
муносабатлар гигиенаси", "Оила психологияси", "Оилавий турмуш бўсағасида", "Талабаларни наркотик 
моддаларга қарши тарбиялаш" каби ўқув дастурлари таълим йўналишларида ўз аксини топди. 
Ёшлар саломатлигини асрашга қаратилган фаолият асосида ўз организми хусусиятлари ва иш 
тартибини билиш, ўз саломатлигини асраш механизмларини эгаллаш, саломатликни асровчи амалларга риоя 
қилиш, ўз саломатлигига масъулиятли ѐндашув кўникмалари туради. Шу боис, таълим ва тарбия жараѐнида 
ўқувчиларда саломатлик ва гигиеник кўникмаларни шакллантиришга алоҳида эътибор қаратиш зарур. 
Маълумки, соғлом турмуш тарзини шакллантириш омиллари инсон саломатлигини мухофаза қилиш 
борасидаги комплекс, яъни гигиеник, экологик, гендер, тиббий, жинсий ва бошка билим ва кўникмаларнинг 
инсон тафаккурида акс этиши билан алоқадордир. Ана шу жараѐн учун эса махсус психологик-педагогик 
шароитнинг мавжуд бўлиши талаб этилади. Бундай шароитлар сирасига саломатлик ғоясининг умуммиллий 
ғояга айланиши, саломатлик ва спорт инфратузилмаларининг мавжудлиги, саломатликни муҳофаза қилиш 
борасидаги билимларни эгаллаш имкониятларининг яратилганлиги кабилар киради. Ушбу шароитлар инсонни 
соғлом турмуш тарзига ундайди ва унинг тамойиллари амалийлигини таъминлайди. Профессор 
Д.Шарипованинг фикрига кўра, "саломатлик - барчанинг ва ҳар бир кишининг иши"дир. Инсон саломатлиги - 
оила, маҳалла, мамлакат бойлиги ҳисобланади. Инсон саломатлиги, касалликлар даражаси ва хасталикларнинг 
олдини ола билиш соғлом турмуш тарзининг муҳим омилларидандир. Ҳар бир инсон саломатлиги унинг 
хотиржамлиги, фаровонлиги, бахтининг асосидир. Инсонга ўз саломатлигини сақлаб қолишга кўмак берадиган 
омилларни олима куйидагича таърифлайди: 
- жисмоний тарбия ва спорт; 
- тўғри ташкил қилинган кун тартиби; 
- оила аъзолари ва ѐн атрофдагилар билан ўзаро бир-бирини тушуниш ва тинч-осойишта турмуш 
кечириш; 
- зарарли одатларнинг қули бўлмаслик; 
- уйдаги тартиб ва саранжом-саришталик; 
- шахсий ва умумий гигиена қоидаларига амал қилиш. 
Саломатликнинг энг муҳим қадриятлардан эканлигини онгли равишда англаш унинг амалийлигини 
таъминлашга қаратилган онгли саъй-ҳаракатларни талаб этади. "Саломатлик - бебаҳо бойлик" талаби 
саломатликни мухофаза қилишга қаратилган шахсий муносабати шакллантириши лозим. Ана шундай шахсий 
муносабат таълим жараѐнининг турли педагогик ва психологик аспектларининг шакллантирилганлик 
даражасини ўз ичига қамраб олади. 
Хулоса шуки, инсон саломатлиги - инсон организмининг атроф-муҳитга мослашиши ва ўрганиши 
билан боғлиқ, саломатликни қадрлаш ва умр давомида соғлом бўла олиш санъати доимий жараѐн ҳисобланади. 
Саломатлик мезонларини эгаллаш, уларга риоя этиш, ўз-ўзини мунтазам назорат қила олиш тиббий ва соғлом 
турмуш тарзи маданиятининг шакллантиришнинг муҳим шарти саналади.